Nu het Otterlose Bos afgesloten bleek, zijn Vriendin en ik wezen wandelen aan de overkant van de weg, in het noordelijke puntje van Planken Wambuis: het Mosselse Zand.
Vroeger dacht ik dat dit bij het stuwwallengebied hoorde. Informatie uit boekjes en folders is vaak nogal oppervlakkig; ‘De Veluwe is een stuwwallengebied ontstaan in de voorlaatste ijstijd, het Saalien.’ Het Mosselse Zand hoort voor mijn gevoel bij de Veluwe, er woont immers niemand, er ligt zand, er groeien vliegdennen en er zijn sparren en dennen aangeplant. Maar wat doet dat zand bovenop een stuwwal? Klopt dat wel?
Nee dus. Het Mosselse Zand (en Kootwijker Zand en andere Zanden) horen wel bij de Veluwe, maar zijn geen stuwwallen.
Het zand is door de westenwind aangevoerd en tegen de helling van de stuwwallen neergelegd. Duinzand dus, zand en niets meer dan zand. Uiteraard is dat uiteindelijk best wel begroeid geraakt, maar al vanaf heel lang geleden hebben mensen juist in de zandgebieden gewoond: dat kan ik me best voorstellen, zonder tractor moestuiniert het net iets gemakkelijker op zand dan op klei. Bomen werden gekapt voor bouwmateriaal en brandhout. Vee liep rond in de bossen. Doordat vee (schapen) alle malse blaadjes lusten maar geen heide, werden zandgebieden heidevelden. Jaarlijks werden heideplaggen afgegraven voor op de grond in de veestal, en zodra die verzadigd waren met poep werden de plaggen op de akkers gebracht.
Dat kan allemaal best in evenwicht met het herstelvermogen van de natuur gebeuren, maar zodra er meer mensen komen, raakt het evenwicht snel verstoord. De heide kon zich niet meer herstellen, zand ging stuiven, tot er een uitgestrekte woestijn lag die ontembaar leek. Aan het eind van de negentiende eeuw was bijna 80.000 ha in Nederland stuifzand. Staatsbosbeheer werd opgericht om hier wat aan te doen. Met de inzet van heel veel mankracht is de hele Veluwe volgeplant met boompjes. Op veel plekken sloegen er een aantal aan en kwam uiteindelijke het zand tot rust. Op andere plekken gingen de geplante boompjes snel dood, raakten bedolven onder het zand of droogden uit. Nu is er in Nederland nog 1400 ha stuifzand.
Nu vinden we die zandvlaktes zo mooi, maar kijk er eens naar door de ogen van bewoners van een klein dorp die moeten toezien hoe hoge duinen alles verzwelgen wat ze hebben opgebouwd. Zonder overheid die te hulp schiet.
Vriendin en ik zijn nu de enigen op het Mosselse Zand. Op plekken die een beetje in de luwte liggen groeien miniplantjes. Straks komen dagjesmensen die prille plantjes vertrappen. Planken Wambuis is van Natuurmonumenten, en die houdt goed in de gaten waar mensen mogen lopen en waar niet. De helft van het Mosselse Zand is afgezet: daar steeds minder zand, meer begroeiing. Aan deze vrij toegankelijke kant van het hek blijft zand juist zand.
Vliegdennen in de mist, waterdruppels op het mos, voeten in het zand. Dit is echt genieten.
Bekijk ons boek Over de Vossenweg, lopen van Heelsum naar Otterlos door ruimte en tijd. Hierin beschrijven we een prachtige wandelroute met bijna 100% zandweggarantie tussen Heelsum en Otterlo. Met aandacht voor landschap, natuur en cultuurhistorie.
Nu moeten titels vooral lekker in het gehoor liggen. Gras op het zand.
Precies In dit gebied was het dat ik 48 jaar geleden, samen met Koop Wind, vegetatiekundig en methodologische onderzoek deed. Het verslag van dat onderzoek is in slechts enkele bibliotheken te vinden: “Een transectstudie als oefenmodel voor de statistische beschrijving van microdistributiepatronen in grasbestanden”, Wageningen, 1973, luidde de indrukwekkende titel. Wij probeerden zoveel mogelijk van de inhoud van het verslag, reeds in de titel onder te brengen, soms met ook nog een omvangrijke ondertitel; dat doe je op die leeftijd. Grasbestanden? Jazeker, Buntgras, Schapengras, Rood zwenkgras, Pijpenstrootje, Bochtige smele, Zandstruisgras, Gewoon struisgras, Gewoon reukgras, Helm. Op dit kale terrein troffen we in ons transect van 70 x 1.60 meter niet minder dan 18 plantensoorten aan, waaronder vijf mossoorten. Bij uitbreiding van het gebied tot ca. 1 ha steeg het aantal aangetroffen soorten tot 40, waarvan 10 mossoorten.
Geert