Wageningen in 1634 en 1642

Dit is een kaart uit het kaartboek van het Sint Catharina gasthuis in Arnhem. Nicolaes van Geelkercken kreeg als opdracht om al hun landerijen in kaart te brengen. Dat heeft hij samen met zijn zoon Isaak gedaan. In de atlas staan 18 kaarten. Er is een facsimile van gedrukt kaartboek

Sorry dat ik stoor. Rechts op deze site staat een doneerknop. Met 3 euro kun je deze site steunen. Voor een kop koffie onderweg voor Geert en mij. Hoeft niet, mag wel.

Deze kaart van Wageningen is wel een van de mooiste vanwege de vele details.

De kaarten draaien om de groene velden, maar daarin ben ik niet geïnteresseerd. De rest is leuk!

Volgens de windroos is het noorden boven, maar zoals zo vaak bij Van Geelkercken is de kaart getordeerd. Rechtsboven tekent hij Wageningen in vogelvlucht, en daarboven tekent hij de Vierhuijserbrink en de Stadsbrink: het noorden is inderdaad ongeveer boven. Maar op de rest van de kaart is het noorden links. Onderaan is de rode lijn de grens met Utrecht.

Wie het hier kent, zal geen moeite hebben het gebied te herkennen. Je ziet de Haechsteech en Rijnsteeg, De Weteringsche Wall, nu Nieuwe Kanaal, de Haarweg, de Grebdijck, den Affwech. De N225 bestond nog niet, maar ligt ongeveer op de plek van de Middelwech. Tussen de Haarweg en de Middelwech het Huppat van Wageningen nae de Greb.

Het gebied tussen de Haerwech en de Grebdijck noemt hij Den Nuij; wij noemen het de Nude. Het gebied tussen de Haarweg en het Nieuwe Kanaal, waar nu de wijk Kortenoord wordt gebouwd, noemt hij Opt Niu Landt en Den Haer. Het wegenpatroon is nooit veranderd. De Dijk, de Afweg, de Haagsteeg, de Rijnsteeg: het ligt er allemaal nog net zo. De Weteringse Wal heet nu Nieuwe Kanaal. Over de Dijkgraaf een brug, dat is vast de voormalige Witte Brug over de Nergenase Beek. Aan de dijk de herberg, die is inmiddels weg maar heeft er lang gestaan: Hof van Gelderland.

Den Ouden Dam staat vaker op oude kaarten: ik heb ergens gelezen dat daar vroeger recht werd gesproken. Maar waarom heet die boerderij naar een oude dam? De sloten langs de Haagsteeg lopen inderdaad niet door naar de stad, maar buigen af naar het oosten naar de Dijkgraaf. Was dat echt een dam? Ik denk dat het Marin op het groengekleurde perceel van het Catharinae Gasthuis ligt. Ligt de Lawickse Allee op een Oude Dam?

Het leukst zijn de tekeningetjes. het tekenplezier spat ervan af. Zou zoon Isaak dit gedaan hebben? Ik herken het niet van andere kaarten van vader Nicolaes. Zoals ook het handschrift niet van hem is.

Na de kaart uit 1635 maakt Nicolaes van Geelkercken in 1642 een nieuwe kaart. Hij heeft er duidelijk minder plezier in. De stad Wageningen kopieert hij snel en slordig. Geen koeien, geen boer achter een ploeg. Maar enkele details zijn anders, dus hier de kaart:

Blijkbaar was dit een haastklus waar hij niet voor betaald werd. Het handschrift is van vader Nicolaes zelf.

Waarom tekent Nicolaes na zeven jaar deze kopie? Het verschil tussen deze kaart uit 1642 en die uit 1634 ligt in het Wageningse Broek, het Binnenveld. Hij tekent dit keer een groter stuk land met daarin nog een perceel van het St. Catharinae Gasthuis. Blijkbaar stond dat op geen enkele kaart en had hij op zijn kop gekregen. Mooi is te zien hoe de Kromen Eem en de Turf Grijft naer t Rhijnβe Veen naast elkaar bestonden. De een voor de afwatering, de tweede voor turfvervoer.

Het buitengebied geeft hij twee namen: den Nuij en Opt’ Nieu Landt. Den Nuij, nu de Nude, Neude, Noda. Den Nuij was blijkbaar oud land, en dat is logisch want dat zijn zandruggen en komgronden van de Rijn: vruchtbaar en toegankelijk. Door den Nuij lopen Het Huijppat, de Middelweg, en den Affwegh. Het Huppelpad en de Afweg liggen er nog net zo. De Middelweg is nu de N225. Bij de splitsing van de Affwegh en de Grebdijck tekent Nicolaes een pad de uiterwaarden in. Via dat pad kom je nu bij de jachthaven.

Ten noorden van die fijne vruchtbare strook langs de Rijn lag het uitgestrekte ontoegankelijke veen en broek, nu het Binnenveld, het Nieuwe Land dus. Wat men in die tijd al had drooggelegd, afgegraven en ontgonnen. De Dijkgraef, Haegsteegh, Rhijnsteegh, Slachsteegh en Veensteegh liggen er immers al.

Stadsbrink en Vierhuizerbrink

Ook leuk: de Stadsbrink staat erop! En als iets nou moderne stadsontwikkeling is, is dat wel de Stadsbrink met zijn zeventiger jaren flats en busstation in het midden. Dacht ik. Maar die bestond dus al in 1634.

Nog leuker is de 4Huijserbrink boven de Stadsbrink. Zo te zien lag die tussen de Dijkgraaf en de Weg naar Bennekom, ten oosten van De Brakel. Omdat het mijn theorie is dat in Nederland nooit iets verandert, ga ik op zoek. Dit stukje land in 1880 (topotijdreis):

Niets veranderd! De vorm, de straten: in 240 jaar zijn er alleen een paar huisjes en straatjes bijgekomen. Zie het lege vierhoekje met de huizen eromheen. In 1960 is de 4Huijserbrink opgenomen in de nieuwbouw rond de oude stad, maar de vorm is er nog. De oude Ireneschool en de nieuwe Bijenkorf liggen erop.  De straat aan de noordrand heet de Brinkerweg.

Maar nu? De Olympiahal is afgebroken. De Ireneschool ook. Er verandert nu van alles in die buurt, ik zou het mooi vinden als de oude naam terugkomt.

De kaarten komen uit dit boek: Kaartboek St Catharina

Het Merckendal is de naam van het grote vanggebied van de Heelsumsebeek. Meer weten hierover? Ik heb een serie van 25 delen over het uitgestrekte wandel- en fietsgebied op de Nederveluwe rond de Zijpenberg, Rozendaalseveld, Terlet, Schaarsbergen, Kempenerberg, Warnsborn, Lichtenbeek, Wolfheze en Heelsum. Over geologie en landschap, bodems en vegetatie, oude kaarten en stukken, wallen en wegen, grenspalen en RD-stenen, sprengen en watervallen. Met name over dingen die je niet in wandelgidsen leest. Met wandelroutes, speurtocht en nog veel meer. Voortaan kijk je anders om je heen. Meer over inschrijven.

Alle afbeeldingen: