Vroeger lag er een heuse skipiste op de Utrechtse Heuvelrug bij de Darthuizerpoort. Hier:
Indrukwekkend? Jazeker, toen wel, nu niet meer. Maar hoe komt deze helling hier?
Bres of smeltwaterpoort
Het zijn de hellingen aan weerszijden van een bres door de Utrechtse Heuvelrug.
In Nederland liggen, voor zover mij bekend, acht zichtbare bressen die ontstaan zijn door smeltwater van de ijsvelden in het Saalien. Sommigen noemen het ijssmeltwaterdalen, maar dat vind ik een onduidelijke term (een dal loopt van boven naar beneden maar dit is een doorbraak in een stuwdam). ‘Landschappen van Nederland’ gebruikt de term smeltwaterpoort, maar op een poort zit een dak. Ik ga bres introduceren.
Ik zal er best eentje nog niet hebben opgemerkt: ik kan er weinig over vinden in literatuur over het Nederlands landschap. Ik houd het op zes op de Utrechtse Heuvelrug, de Ginkelsepoort tussen Mossel en Reemst en eentje bij Groesbeek. De Rossummerpoort en de Geldersepoort zijn anders ontstaan, net als het gat tussen Rhenen en Wageningen.
De grootste is deze Darthuizerpoort, maar ook de Elsterpoort mag er zijn. Op de bijgaande reliëfkaart van het AHN is De Darthuizerpoort het gat links van Leersum, De Elsterpoort ligt tussen Amerongen en Elst, minder breed en minder diep maar daarentegen onaangetast door asfalt.
Hier een doorsnede, bron Dinoloket, van de Darthuizerpoort.
Een doorsnede vertelt het verhaal. Zie het kaartje rechtsonder voor de ligging. Onderop liggen, onwetend van de rampen die zullen volgen, vier lagen rivierafzettingen. Daarop ligt grijs DT: dat zijn gestuwde lagen. Daarin is een dal ontstaan. Vervolgens is de bodem van het dal bedekt met DRente: keileem van het ijsveld. Tenslotte is alles bedekt onder een dekentje van BoXtel dekzand.
Lopen
Ik wil dit unieke geologische fenomeen, een van Nederlands geologische hoogtepunten, met eigen ogen zien en ervaren. Dus klim ik eerst de Utrechtse Heuvelrug op ten westen van het dal, kijk achterom naar beneden het dal in en loop terug de helling af. Een fietser vraagt me de weg en in mijn enthousiasme leg ik uit op welk uniek stukje grond hij fietst. Hij kijkt me bevreemd aan. Nou ja, dan geniet ik wel in mijn eentje.
Ik steek de weg over en klim de oosthelling van de Donderberg op en kom uit bij de lelijkste graftombe die ik ooit gezien heb: geel met wit en precies op de plek waar ik wil staan. Het blijkt een Rijksmonument te zijn, maar ik vind de Darthuizerpoort veel mooier en die ligt daar maar vergeten, ongezien. Ik kijk achterom om te zien wat ik wil zien – ik wil een foto maken zoals op die ansichtkaart – maar helaas liggen de twee paden net niet in elkaars verlengde. Wat een gemiste kans.
Dit had de trots van Nederland kunnen zijn, zie eens Zwitsers, jullie hebben de Brennerpas, maar wij hebben de Darthuizerpoort op 7 m +NAP. We hebben hem onzichtbaar weggewerkt achter bomen, een autoweg en een graftombe. Dit moet beter kunnen.
Nationale skikampioenschappen
Vroeger lag hier een skihelling. In 1941 zijn daar de nationale skikampioenschappen gehouden. Nou dat ziet er knullig uit hoor, dat was nog niet het niveau van de Olympische Spelen, maar ze hadden vast een fijne dag. Er was een vrouwen en mannencompetitie in terreinloop en slalom.
In het krantenarchief van Delpher vind ik een verslag van de wedstrijd uit het Algemeen Handelsblad, 20 januari 1941. Klikken op de tekst brengt je naar een grotere leesbare afbeelding.
Oude kaart
Kijk nou eens hoe bijzonder: op deze kaart uit 1633 staat de Darthuizerpoort als Gat vanden Bergh. Meer over deze kaart.
Geweldig dat je dat filmpje uit 1941 erbij hebt gevonden!