Gebergten in Nederland?

De Sallandse Heuvelrug, Gaasterland, Utrechtse Heuvelrug, Veluwe: het lijken duidelijk afgebakende eenheden van heuvelland in Nederland. Maar is dat zo? Of houden we zo vooral heel veel eenlingen over? De Needse Berg, de Archemerberg, de Emminkhuizerberg, Soesterberg horen toch wel ergens bij?

We hebben echt honderden bergen in Nederland. Hier werk ik een criterium uit om bergen van heuvels te scheiden. En hier pas ik die criteria toe op onze honderden bergen en houd een lijst over van 30 heuze Nederlandse bergen.

Vandaag wil ik onze bergen en heuvels ordenen in gebergten. Nou vind ik gebergte teveel eer zelfs voor de Veluwe, heuvelruggen en heuvelland dus. Daarna wil ik elk heuvelland een naam geven, waarbij ik er vanuit ga dat deze unieke echt-Nederlandse streken eeuwenoude namen hebben.

Is dit nuttig? Nee, niets op dit blog is nuttig.

Is dit zinnig? Ja zeker, het is zingevend voor mij, ik heb er zin in.

Is dit handig? Ja dat denk ik wel. Dan weet ik bijvoorbeeld of de Needseberg een eigen stuk verdient of bij de Sallandse Heuvelrug hoort.

Deels voel ik dat natuurlijk wel op mijn klompen aan, maar hoe formuleer ik die klompen wetenschappelijk? Ik ken twee theorieen die een basis kunnen vormen voor de heuvellanden.

1 Eilandvorming

Stel je een aarde voor die volledig met water is bedekt, en alleen de Mount Everest steekt er net als een eilandje bovenuit, 8848 m hoog. Nu laten we geleidelijk het water verdampen. Al snel komen er meerdere eilanden boven het water uit, en op zeker moment groeien die aan elkaar als het water is gezakt tot de hoogte van de pas ertussen. Als vier kilometer water is verdampt is de Himalaya een groot eiland geworden. Zodra nog 150 meter water is verdampt komt er een eilandje op in Europa: de Mont Blanc, 4700m hoog. Als het water nog verder zakt wordt de Alpen ook een groot eiland (uiteraard zijn er inmiddels meer eilanden opgekomen in andere berggebieden op de aarde, maar daar hebben we hier in de Veluwe niets mee te maken.) Als het water zakt tot 747 meter komt er een eilandje op de Hohe Acht in de Eifel boven water. Als het water zakt tot 320 m komt de Vaalserberg als uitstulpinkje op aan het groeiende eiland van de Eifel-Ardennen en vervolgens bij een waterstand rond de 240 m wordt de brug tussen dit eiland en de Alpen droog. Als het water zakt tot 113 m kun je lopen van de Alpen naar het grote vasteland van de Himalaya via een pas ergens in Rusland en zijn grote delen van Zuid-Limburg onderdeel van dit grote vasteland.

De rest van Nederland ligt op dat moment nog steeds onder water, maar zodra het water nog 3 meter is gezakt, tot 110 m, komt de Rhederberg, de top van de Veluwe, boven water als het eerste Nederlandse eiland. 75 km verderop in Duitsland ligt het eiland de Melchenberg. Het water zakt verder en de Veluwe wordt een groter eiland, in de buurt komen andere eilanden boven water zoals Groesbeek en de Utrechtse Heuvelrug. Op zeker moment groeit de Melchenberg vast aan het vasteland. Iets later Groesbeek. Pas als het water is gezakt tot 10 m+NAP komt de pas bij Velp droog en wordt de Veluwe onderdeel van het grote Vasteland. Dat moment zie je op de volgende AHN-uitsnede.

Op bovenstaande AHN bewerking zien we vijf Nederlandse eilanden: Veluwe, Utrechtse Heuvelrug, Gooi, het duin bij Bergen en de Archemerberg. Drenthe, Twente, Achterhoek, Limburg en Noord-Brabant zitten aan Duitsland en Belgie vast. Vijf eilanden, vijf gebergen?

De eilandtheorie ordent bergen in moeders en kinderen. De moederberg is de hogere top waarmee een top op een eiland heeft gelegen terwijl het imaginaire water zakte. Voor de meeste bergen in de Himalaya is de Mount Everest de moeder of de oma. Veel bergen in de Alpen hebben de Mont Blanc als moeder en de Mount Everest als oma. De Vaalserberg, de hoogste top in Nederland, heeft de Hohe Acht als moeder, de Mont Blanc als oma en de Mount Everest als overgrootoma.

Maar de Tafelberg bij Rheden heeft de Mount Everest als moeder, daar zit geen Alpen tussen! Zie je dat nog niet? Dan moet je je nog een keer het proces van het zakkende water inbeelden. Op het moment dat de Veluwe ophoudt met eiland te zijn, dus als de pas bij Velp droogvalt, zitten de Alpen en de Himalaya al lang aan elkaar als een gigantisch eiland met de Mount Everest als top.

Dat is de zwakte van deze manier. Hij werkt om de Alpen te ordenen, of de Veluwe als afgerond geheel, maar hij werkt niet voor Nederland als geheel. Immers elk bult in West Nederland heeft de Mount Everest als moeder. Dat komt niet door de hoogte van de topjes, maar doordat het land tussen de toppen zo laag ligt.

2 Langs de passen

Daarom is er een andere manier bedacht om toppen te ordenen want men gunde dit de Nederlandse miniheuveltjes niet echt. Immers: de Mount Everest als moeder, daar mag je best trots op zijn. [De theorie is ontwikkeld in Engeland om gebieden met vele solitaire heuvels te ordenen].

De tweede methode doet meer recht aan lagere landen. Van elk bultje bepaal je de dominantie en prominentie en zo identificeer je voor elke bult de dichtstbijzijnde hogere bult die je met de hoogste pas kunt bereiken en die noem je de moederberg. Moeder en kind verbind je met een lijn. Elke berg heeft een moeder. Een moeder kan meerdere kinderen hebben, en ook kleinkinderen en achterkleinkinderen. Het resultaat lijkt een mind-map.

Dit werkt goed voor Nederland. Hierbij kun je de Veluwe afbakenen als alle heuvels die de Tafelberg bij Rheden als moeder hebben. Zo kun je ook de Utrechtse Heuvelrug en de Sallandse Heuvelrug afbakenen. Je kunt delen van de Hondsrug bekijken en de duinen op Vlieland.

De Tafelberg bij Rheden blijkt bij deze theorie de Melchenberg in Duitsland als moeder te hebben. De Mount Everest is een verre voorouder. En de hele Veluwe zijn de kinderen en kleinkinderen van de Tafelberg bij Rheden. Die vormen samen de Veluwe.

Wat heb ik gedaan

Al eerder had ik een lijst van alle bergen in Nederland gemaakt.

Deze heb ik een een schema gezet volgens methode 2, langs de passen dus. Noord-Brabant en Limburg heb ik weggelaten (dat zou een ander vel worden, de bergen daar hebben een andere moederberg namelijk in de Ardennen).

Twee dingen pas ik aan bij de Nederlandse situatie:

• enkele heuvellanden vallen bij deze methode af want die hebben geen echte berg. Dit overkomt Gaasterland, Vollenhove en het Wedde Heuvelland in Groningen. Die ga ik nog toevoegen.
• ik, altijd kijkend door de geomorfologische bril, kan het niet goed hebben dat de duinen langs de kust kinderen zijn van de Leusderheide, stuwwal. Ik wil die apart.

Tenslotte kom ik tot dit resultaat:

Alle afbeeldingen