Zoek Arnhem (Arenacum) en wat stroomt daar rechts naar het Flevomeer: de Fossa Drusiana. Fossa is een kanaal, maar dat is toch de rivier de IJsel? Daarover dit stuk.
Ok, de IJsel (ik weet dat iedere andere Nederlander IJssel schrijft). De IJsel is een jonkie. De Maas en de Rijn stromen al miljoenen jaren door ons land en zijn ouder dan het land zelf. De Veluwe ontstond 120.000 jaar geleden. Maar de IJsel was er nog niet in de Romeinse tijd. Wow! Die grote prachtige IJsel is nog maar 1500 jaar jong en staat dus niet op deze kaart. Er ligt daar een kanaal.
De Oude IJsel, Berkel en Vecht zijn wel oud (en staan er wel op) en stroomden van het hoge oosten naar het westen. De Vecht mondde uit in de rivier de Flevum en ging door naar de Waddenzee. Dat doet ze nog steeds. Via een rivier of via het IJsselmeer, dat doet er niet toe. Dat is duidelijk maar hoe de Oude IJsel en Berkel stroomden is minder duidelijk. De kleinere Schipbeek, niet op deze kaart, speelt ook een rol in dit verhaal.
De Oude IJsel, Berkel en Schipbeek (van zuid naar noord) botsten op de stuwwallen en dan? Bogen ze af naar het zuiden naar de Rijn of naar het noorden naar het Flevomeer? Googelen levert tegenstrijdige informatie op. De meesten stellen dat de Oude IJsel naar de Rijn stroomde, een iets kleinere groep denkt ook de Berkel. De Schipbeek laten de meesten naar het noorden stromen, en over de Vecht is men het eens. Er lag dus een waterscheiding tussen Deventer en Zutphen. Of tussen Zutphen en Doesburg. Of tussen Doesburg en Arnhem. Maar men praat elkaar na en onderbouwd bewijs meer dan logica is er niet. Nou ja, wat dan ook, er lag ergens een waterscheiding en de Rijn stroomde niet naar Kampen.
Er kwam dus een kanaal. De Romeinen wilden naar Friesland en om daar te komen hadden ze een goede verbinding nodig. Wegen waren niet echt handig in dit zompige land, dus ze besloten om een kanaal te graven tussen de Rijn en het Flevomeer. Dit is het Drususkanaal geworden, de Fossa Drusiana. Jaja, de Romeinen waren de waterknutselaars hier. Het werd gegraven in 12 vC en wordt vermeld door verschillende Romeinse schrijvers. Helaas is er geen kaart van, ja deze uit 1594 maar die is van na die tijd.
Of het kanaal inderdaad in het IJseldal lag, is niet duidelijk, want er is nog een kandidaat. Het kan goed zijn dat de Romeinen de twee stroomgebieden in het IJseldal met elkaar verbonden, maar zeker is dat niet. Er is namelijk niets Romeins-kanaalachtigs (beschoeiingen) terug gevonden. Het klinkt logisch: de twee stroomgebieden lagen vlak bij elkaar in vlak land dus een kanaal om ze te verbinden was te doen. De tweede kandidaat is de Utrechtse Vecht, want dat is ook een atypische rivier. Of allebei, want de Romeinse schrijvers spreken over Drususkanalen in het meervoud.
Of het Drususkanaal nou wel of niet door het IJseldal liep, het was in elk geval niet direct het begin van de river de IJsel, want die is pas 500 jaar na het graven van het kanaal ontstaan, en dat was toen waarschijnlijk allang weer verland.
Ook hebben de Romeinen bij de splitsing van de Rijn en de Waal geknutseld om meer water naar hun grensrivier, de Rijn dus, te krijgen dan de natuur zelf deed. De Waal werd kleiner en de Rijn werd groter. De Rijn werd instabiel, zeg maar. Dat kan ook een factor geweest zijn.
Hoe dan ook, op een gegeven moment ergens tussen 400 en 700, waarschijnlijk na een winter met extra hoge waterstanden, ging een deel van het water van de Rijn uit zichzelf naar het noorden stromen. De stroomrichting van de riviertjes die de Rijn als uitweg hadden gekozen keerde om en sindsdien hebben we de IJsel.
Hier kan ik me niets bij voorstellen. Stel je eens voor dat na een natte winter de Rijn na het zakken van het water niet meer naar het westen stroomt via de Lek naar Rotterdam, maar via de Gelderse Vallei naar Amersfoort en bij Spakenburg in het IJselmeer uitkomt. En dat kan hoor, want de Rijn ligt hoger dan de Gelderse Vallei, en wordt alleen door de Grebbedijk tegengehouden van deze aantrekkelijke route. Ons hele land in een keer door elkaar gegooid. Daar sta je dan met je wereldhaven in Rotterdam. Op naar Spakenburg. Nou zoiets is dus gebeurd tussen 400 en 700. Weg Leiden, hup Kampen.
Zou er een relatie bestaan tussen de ontwikkeling van de IJsel en het belang van de (handels)route tussen Nijmegen, Wageningen, Ermelo over de Diedenweg?
Ben ooit naar de bron van de Ijssel geweest. Toen dacht ik nog dat de Oude Ijssel richting IJsselmeer stroomde en dat er door menselijk toedoen de Rijn was overstroomd om zo de huidige Ijssel te maken. Later begreep ik dat het door de natuur zelf kwam en nu lees ik dat de Oude Ijssel ooit in de Rijn stroomde. Via Peleografische kaarten van 100 en 800 nChr haal ik dat de de Ijssel en Berkel richting Rijn stroomden en de Schipbeek richting noord. De waterscheiding ligt volgens die kaarten ergens bij Gorssel.
https://landschapinnederland.nl/bronnen-en-kaarten/paleogeografische-kaarten
nou, de hoge geleerden historische geografen zijn er niet over uit hoor waar de waterscheiding lag.
Hoe zat het ook alweer met het Montferland en het Rijk van Nijmegen? Want de Rijn heeft die gescheiden, maar dan moet ze voorheen anders hebben gestroomd. Mogelijk noordelijk en dan kan ze door wat we nu als IJsselvallei aanmerken hebben gestroomd. Ik meen wel gelezen te hebben dat daar wel vaker een rivier gestroomd heeft. Het zou zelfs de reden kunnen zijn dat in de Saale-ijstijd daar juist een ijstong is komen te liggen.
En ha! de mythische tempel van Tanfana staat op de kaart.
Ja klopt het is een lang verhaal met vier fases. Eerst stroomde de Rijn door de IJsselvallei naar het noorden. In fase 2, het Saalien werd die vallei gebruikt voor de ijslob inderdaad, zoals je zegt. De Rijn maakte een nieuw dal, dat is het huidige dal van de Niers en dan onderlangs het ijs en stuwwallen naar het westen. Fase 3, toen het ijs aan het smelten was, is de Rijn toch weer door zijn oude loop meer naar het oosten gaan stromen, en sindsdien ligt de Niers er zielig bij. Maar daar ontstond een probleem: blijkbaar lag er nog ijs in de Ijselvallei en naar het westen lagen de stuwwallen. Er ontstond een meer, dat rees en rees, Fase 4, op het laagste punt ging de Rijn eroverheen en toen was het hek van de dam en knalde hij door de stuwwal heen. Dat moet een spektakel geweest zijn.
Maar daarmee is niet verklaard waarom Montferland daar zo als een eiland ligt. Waarschijnlijk ging de nieuwe Rijn eerst om Montferland heen naar het westen, en is het gat tussen Nijmegen en Montferland later ontstaan.
Nou ben ik vergeten wat de mythische tempel van Tanfana is.
Tacitus wijdt ergens een zinnetje aan een verwoest heiligdom van Tanfana, tijdens een strafexpeditie ergens over de Rijn, en zonder verdere aanduiding van de lokatie. Er zijn mensen (en toeristische bordjes) die zonder verdere aanwijzing de lokatie op de Tankenberg plaatsen. Dat viel voor mij al terug te voeren op het boek Goden en Geesten van Oud Oldenzaal van Bruyns, een boek waarvan ik denk dat het net zoals menig werk uit het begin van de twintigste eeuw op wensdromen over een mythisch verleden gebaseerd is. Maar op deze oudere kaart staat het vermoeden ook al ingetekend. Daar zal Bruyns het dan wel weer vandaan hebben.
Je kan nog een avondje lol hebben met het op YouTube bekijken van video’s over paranormale gebeurtenissen op de Tankenberg. Als dat je ding is…
paranormale gebeurtenissen op de Tankenberg, nooit geweten. Die Tukkers toch. En de naam Tankenberg is dan zeker een verbastering van Tanfana Collina
Leiden a la playa zodra alles droog valt? Vinden ze vast niet erg. Zolang het zeewater maar buiten blijft.