De Hondsrug is een uniek geologisch fenomeen, een megaflute. Dat is een glaciale landvorm die in zeer speciale gevallen kan ontstaan onder ijs. De Hondsrug is dus geen stuwwal, ook al lees je dat veel. Met recht is het een UNESCO-geopark, het enige van Nederland.
Op een reliëfkaart van de Hondsrug, bron AHN, zie je goed dat de Hondsrug een golfplaat is met vier of vijf lange golven. Groningen ligt op de noordelijke punt van de oostelijke golf (verder naar het noorden zijn er nog meer stukjes golfplaat te vinden, maar dat paste niet op mijn plaatje). Emmen ligt in het dal tussen twee golven.
Overigens is het een flauw golfplaatje hoor, het verschil tussen top en dal is maar een paar meter. Het hoogste punt van de Hondsrug ligt bij Emmen op de Schimmeresch op 28 meter boven NAP. Het dal ligt nu op ongeveer 20 meter, maar dat is niet de bodem na vorming: het is opgevuld en weer uitgesleten. Net zoals de top afgesleten zal zijn, maar niet zoveel. Via het DINOloket maak ik een profiel door de ondergrond:
Wat zien we op deze doorsnede? Rechtsonder de ligging van de doorsnede, erboven de legenda van de kleurtjes. Links van de doorsnede de hoogte tov NAP, en onderaan de afstand in km. Ik lees de kleuren van onder naar boven, maar tot en met URk doet niet mee in dit verhaal dus laat ik weg. Op URk ligt roze PEelo. Dit is keileem dat is afgezet in de voorvoorlaatste ijstijd, die volgens sommigen nog net vroeg-Saalien is, maar ik op dit blog voor het gemak Elsterien noem. Die ijstijd was rond 400.000 jaar geleden. Je ziet dat toen een dikke laag keileem is afgezet en dat vormt nu de hoogte van het Fries-Drents plateau. Die keileem, potklei, is absoluut waterdicht. Hopeloos voor landbouw, perfect voor veen, heide, natuur.
Op het roze PEelo liggen witte zanden DrachteN uit de periode tussen de twee ijstijden en daarop een laag oranje DRenthe: keileem uit de grote ijstijd in het Saalien. Daarop ligt geel dekzand BoXtel uit de laatste ijstijd, het Weichselien, en tenslotte ligt hier en daar nog een plukje donkergroen HoLoceen, meestal veen en beekdalen. Het roze PEelo is in het oosten veel dikker dan in het westen maar dan breekt het ineens af bij een diep dal met oranje DRenthe onderin: daar stroomt nu de Hunze.
De meest oostelijke rug heet de Hondsrug, de meest westelijke rug heet de Rolderug. Daartussen twee of drie naamloze ruggetjes. Maar intussen is het hele fiets-wandelgebied met zijn naaldbossen, heide en zand bekend als De Hondsrug. Vol dingen die ik leuk vind: pingomeren, hunebedden, zwerfstenen, kiezelvloertjes, karresporen, raatakkers, doodijskuilen, en dus vier megaflutes. De grootste ter wereld.
Hier mijn zelf getekende schets van de golfplaat van de Hondsrug:
Kijk je meer in detail, dan zie je dat de golfplaat niet zo regelmatig is. Het lijken meer lange rijen van afzonderlijke bijzonder ver uitgerekte drumlins achter elkaar. Een drumlin is een uitgesmeerde heuvel met de kop in de wind: dat wil zeggen de kop in de richting van waar het ijs kwam, hier het NW dus. Bij Emmen vormt de Schimmeresch de top van een prachtige drumlin.
Tenslotte de theorie over het ontstaan. In een laat stadium van het Saalien als het ijs al begint te smelten komt er uit het NW een snelle ijsstroom denderen (snelheid 2 meter per dag, dat is gigantisch snel). De interne druk in de dikke laag keileem die er al lag wordt zo groot, dat fijnere delen omhoog kruipen. Ik stel me zoiets voor als wel eens ontstaat in asfalt vlak voor een stoplicht: lengtegroeven. Bregman legt het beter uit.
Indrukwekkend verhaal toch?
Een ding is zeker: Geopark de Hondsrug is bijzonder. Ga lekker zelf kijken, fietsen, wandelen, zwerfstenen uit Scandinavië zoeken en kijken naar pingomeren en doodijskuilen.
Het hele verhaal van Oost-Nederland, van Precambrium tot en met de ijstijden bij elkaar? Dat kan! Het is bij mij als pdf te verkrijgen voor 7 euro of bij bol.com als e-boek voor 9 euro.
Mooi animatiefilmpje van het Geopark de Hondsrug over het ontstaan van de megaflutes:
Je bent althans gedeeltelijk om wat betreft de Hondsrug? Ik weet niet wat jij allemaal meer hebt gelezen dan ik maar ik vind het nog steeds een vrij aannemelijke oorsprong, zeker omdat de theorie ook een plausibel verband legt met landschapsvormen in Twente en de achterhoek en in het Munsterland.
Ik kan het handboek glaciale landvormen dat ik laatst een keer in huis had niet meer naslaan, maar volgens mij werd daarin niet echt gerept over zulke processen. Nu is heel veel van de kennisstand daarover opgedaan in Noord-Amerika, geloof ik, dus misschien is dat niet helemaal vertaalbaar. Ik denk naar aanleiding van dat boek dat je voor publicatie over de genese van de Hondsrug ook wel iets meer nodig hebt dan alleen wat je nu in deze blogpost hebt staan. Ik kan me niet voorstellen dat je er mee wegkomt als je niet elders op de wereld een gelijkend fenomeen kan aanduiden.
En waarom zouden wij in Nederland nou ook eens geen grote dingen mogen hebben? Er is vast net plaats voor eentje!
De foto van de wasbordwegen doet me trouwens denken aan je commentaar over de gordeldekzandruggen hier. Je vond het wel heel curieus dat die zich zo mooi om moreneruggen of koppen neerlegden. Ik zag laatst een filmpje waarin los zand weggeblazen werd en waar lopende duintjes ontstonden die zich aan bestaand relief ankerden. Voor mij is het daarmee uit hoe zoiets kan ontstaan.
hoi C, ik ben het helemaal met je eens dat een blogpost met losse flodders iets anders is dan een wetenschappelijk artikel. En ook dat wetenschappers die deze theorie hebben ontwikkeld, daar vast goed over nagedacht hebben, terwijl ik uitsluitend gebruik maak van het AHN, wat ik zie in het veld, publicaties die ik lees en hoe logisch ik iets vind. Het aantrekkelijke van de Hondsrug theorie als snelwater-ijststroom-relict is inderdaad het verband met het Meer van Munster. Het bekken van Midden-Twente zou overigens ook verband kunnen hebben met het doorbraakdal van Denekamp. Dat moet ontstaan zijn door druk vanuit het ijsveld ten NW ervan, het glaciale bekken waar je me in je allereerste reactie al eens op wees, en dat daarbij een meer ontstaat klinkt ook logisch. Ik ben benieuwd naar het filmpje van de duintjes. Het curieuze zit hem voor mij er ook in dat ik dit alleen maar ken van Salland. Op zich kan dat natuurlijk, Salland zijn losse eilandjes en daaromheen ontstaan dan die duintjes zoals jij beschrijft. Dat kan vast, ik wil dat best geloven, maar het wordt nauwelijks ergens beschreven en het is toch echt uniek. Laten we maar weer eens gaan wandelen en verder kletsen.
Je hebt een interessante theorie.
Waarom publiceer je deze niet wetenschappelijker.
Vriendelijke groet,
tja… omdat ik geen wetenschapper ben, gen geograaf, geen geoloog. Wel uit een aanverwant vak, en daarom heb ik wellicht een andere blik. Een van mijn vakken was ‘wegen in ontwikkelingslanden’. Overigens komen wasbordwegen ook op de Ginkelse Hei voor: zwaar materieel, zachte grond. Er moet wel in de ondergrond een zachte laag zijn waarover de smeerbare bovengrond kan vervormen. Je ziet het ook wel eens bij asfalt vlak voor een stoplicht. Bij de Hondsrug zijn in de onderste lagen brak waterverschijnselen gevonden. Dus mijn theorie is dat of de permafrost niet diep ging, wellicht door het zoute water onderin. Of dat het zout zelf de vervorming veroorzaakte.
Ik lees geen argumenten om niet te publiceren.
Wel lees ik een interessante verbinding tussen 2 verschillende studiegebieden.
Vriendelijke groet,
Met bijzonder veel belangstelling de blog over de Hondsrug gelezen, want ik ben geboren in Odoorn, boven op de Hondsrug. Ik heb daar als kind mijn eerste ‘bergervaringen’ opgedaan. Een tijdlang op zondag via de oosthelling met de fiets afdalen naar 2e Exloermond, en dan na kerktijd weer terug die rug bestijgen, vaak met de westenwind tegen. Nooit geweten dat het de grootste hondsrug ter wereld was. Ach ja, als je maar voldoende differentieert, dan liggen de kampioenschappen voor het oprapen **** Geert Nijland