Het verhaal van Nederland 1: Precambrium

De aarde is ongeveer 4,6 miljard jaar oud. De eerste 4,1 miljard jaar is de verre prehistorie, het Precambrium. Daarvan weten we weinig.

Het Precambrium is het voorwoord van ons geologische verhaal van Nederland, maar wel een lang voorwoord. Als we de hele geschiedenis van de aarde proppen in een dag van 24 uur, dan duurt het Precambrium van middernacht tot 21:12 uur ‘s avonds.

Wat er in die tijd is gebeurd, geen idee. Wie weet was er wel een hoogontwikkelde mensheid die zichzelf ten gronde heeft gericht met kernwapens. Of met klimaatverandering. Of met CO2-vergiftiging. Of niet natuurlijk, misschien was er wel niet meer dan een aarde die langzaam afkoelde, een aardkorst vormde en zich klaarmaakte voor het leven.

Dat we zo weinig weten komt doordat alles van toen is gesmolten en weer gestold, gesmolten en weer gestold. En materiaal dat compleet is gesmolten in het binnenste van de Aarde, geeft de geheimen van zijn eigen geschiedenis niet meer prijs. Weg is weg. We kunnen wel de gesteenten die zijn ontstaan in het Precambrium bestuderen, maar we weten niet wat er gebeurde voordat ze ontstonden.

Precambrische gesteenten liggen in Canada, Finland, Schotland en Zweden gewoon aan het maaiveld. Dan loop je dus over gesteenten die miljarden jaar oud zijn.

Daardoor weten we wel iets: er was vulkanisme en er was gebergtevorming want sommige gesteenten zijn geplooid en vervormd voordat ze bedekt werden door jongere gesteenten.

We weten nog meer: in die gesteenten zit bijna geen roest: er was dus bijna geen zuurstof. Pas aan het eind van het Precambrium ontstond de atmosfeer die leven mogelijk maakt. In gesteenten jonger dan 1,5 miljard jaar (we kijken niet op een miljoentje) zien we bacterieachtige levensvormen. We weten dat er ijstijden zijn geweest die de hele wereld bedekten. We weten dat er land en water was, maar de grote continenten van nu ontstonden pas aan het eind van het Precambrium.

Materie blijft bestaan en wordt hergebruikt. Gebergten ontstaan en slijten af. De gemiddelde leeftijd van een zandkorrel in Nederland is 2 miljard jaar, vele keren hergebruikt, berg geweest, zeebodem geweest. Pak een handje zand en je hebt iets van 2 miljard jaar oud beet.

Er is nog meer Precambrium in Nederland: de meeste zwerfstenen in Noord Nederland zijn echt miljarden jaren oud. Die zijn afkomstig uit Scandinavië en hierheen meegenomen door de grote gletsjers van de voorlaatste ijstijd. Ze liggen hier dus nu 120.000 jaar, en dat is 2,5 seconde op de tijdschaal waarbij we de hele geschiedenis van de aarde in een dag proppen. Met die zwerfstenen zijn hunebedden gebouwd, er zijn keienvloertjes, dijken en wegen mee gemaakt en ze worden verzameld.

Met graniet en soortgelijke stenen uit het Precambrium worden ook gevelstenen versierd en er worden grafstenen van gemaakt.

Wie meer wil lezen over het ontstaan van Nederland kan ik dit boek van Stouthamer over fysische geografie aanbevelen.

Naar deel 2: het Paleozoicum in Nederland