Dit leuke kaartje toont het gebied Ede – Lunteren – Wekerom – Barneveld. De kaart is uit 1565, de maker is onbekend. Hij kan van Johan Gielis zijn of van Johan Stratius of een collega. Opvallend zijn de mooi getekende kerken, dat zal wel een ‘handschrift’ kunnen zijn om te achterhalen wie dit getekend heeft (als hij tenminste meer kaarten heeft gemaakt).
Eerst oriënteren. Het noorden is niet aangegeven, maar is links. De kronkelige beek kan de de Barneveldse Beek of de Meulunterse Beek zijn: ze lopen daar naast elkaar maar de tekenaar tekent er een. Dat is raar. Maar het gaat hem niet om de beken, hij tekent deze beek volgens mij omdat hij de grens wil aangeven tussen Lunteren en Barneveld. Dan is het dus de Barneveldse Beek.
Ten noorden, dus links van de beek, ligt naamloos Barneveld. Het gaat blijkbaar om het gebied ten zuiden van de beek. Het gaat om het aantal huijßen. Ede 31 huizen, Veldhuizen 26, Manen 17, Doesbûrgh 21, De venen 4, Mûncken Lûnteren 21. Tussen Lûnteren en de beek een bos met huizen erin. Erbij staat: Het Wout, 47. Tussen Het Woût en Lûnteren staat ‘dit is al leegh lant’. Bovenin Wekerom met 12 huizen. Het Wout bestaat nog: Nederwoud en Bovenwoud zijn bekende toponiemen.
Maar dan twee dorpen waar ik al een tijdje op puzzel. Ik kijk op andere kaarten van deze omgeving en ja hoor. Ten westen van Doesbûrg staat iets als De Vliert, 13 huizen. Dat is evenveel als Wekerom, dat zou toch te herleiden moeten zijn. Wat ligt er ten westen van Doesburg? Ederveen. De Klomp. Via Topotijdreis 1892 kan ik het herleiden tot de Fliert, dat ligt ten noorden van Ederveen. Op de kaart van 2018 staat nog Flierthorst in die buurt. Goed, De Fliert was dus ten tijde van deze kaart een eigen buurtschap met 13 huizen. Ik denk dat die er allemaal nog staan.
Het tweede raadsel ligt ten noorden van Wekerom: De Wallic, 18 huizen. Wat is dat nu weer? Daar ergens ligt buurtschap De Valk. Nou, de Valk is sindsdien niet veel gegroeid, dat in tegenstelling tot Ede.
Drie kerken staan er op, van zuid naar noord Ede, Lunteren en Barneveld. De kerkdorpen zijn uitgegroeid tot de grootste plaatsen van nu,
Tussen Lunteren en Ede tekent de tekenaar de Goorsteeg. De Goorsteeg is de vroegere gemeentegrens tussen Lunteren en Ede, en dat was dus in 1565 ook al zo.
De tekenaar heeft dus de grens tussen Barneveld en Lunteren en die tussen Lunteren en Ede ingetekend. Blijkbaar horen De Valk, Wout en de Venen bij Lunteren, en dat is nog steeds zo. En blijkbaar horen Veldhuizen, Doesburg en Manen bij Ede, en ook dat is nog steeds zo.
Er lijkt wel een stukje papier op geplakt te zitten. Tja, daarvoor moet ik de kaart echt in mijn handen hebben.
Ook lijkt het of de tekenaar de stuwwal heeft getekend. De richting klopt. Wekerom ligt vanuit Ede gezien achter de stuwwal, De Valk ligt aan de kop. Opvallend dat de stuwwallen kaal zijn. De bossen liggen op de hellingen of zelfs in het laagland, zoals richting De Fliert. Waren dat niet allemaal kale veenlanden? Was dat wilgen en elzenbroekbos?
Tenslotte Mûncken Lûnteren?? Er is daar een Munnikenweg. Of is het Meulunteren? Ik lees ergens dat Meulunteren een verbastering is van Molen-Lunteren. Of zou het toch Monniken-Lunteren zijn, slaat het op de eigen parochie, onafhankelijk van die van Ede. De parochie in Lunteren werd opgericht in 1566, een jaar na deze kaart. Dat is de reden geweest om deze kaart te maken.
Het zou kunnen….
De kaart hoort bij een lang stuk, maar dat moet ik nog bekijken.
