Tunnels onder Twente?

In het Saalien, 120.000 jaar geleden, heeft er zeker water gestroomd van Rossum naar Hummelo, zie volgende uitsnede van Dinoloket. Het dal ligt nu diep verborgen in de ondergrond en noemen we een tunneldal.

Het hele verhaal van Oost-Nederland, van Precambrium tot en met de ijstijden bij elkaar? Dat kan! Het is bij mij als pdf te verkrijgen voor 7 euro of bij bol.com als e-boek voor 9 euro.

Op de kaart zie je er twee, met zelfs een kruispunt bij Haaksbergen. Het dal Almelo-Aalten hoort bij de esker van Langeveen en daarover schrijf ik hier. Het dal Rossum-Hummelo is nieuw voor mij en ik lees nergens noppa nada iets in de literatuur. Hengelo-Hengelo zou ook een leuke naam zijn.

De kaart is lastig te lezen, ik zal het proberen uit te leggen, maar zeg het gerust als het niet duidelijk is, dan probeer ik het opnieuw en daar wordt dit blog alleen maar beter van.

Wat je ziet is hoe diep de onderkant van DRente ligt onder NAP. Zoals trouwe lezers van dit blog vast inmiddels weten, is DRente keileem en ander materiaal dat in het Saalien is afgezet door ijs. Een kaart van de onderkant van keileem is een kaart van het land van voor het ijs plus wat het ijs zelf heeft veroorzaakt plus het zakken van West-Nederland en stijgen van Oost-Nederland sinds die ijstijd. Dat is behoorlijk lastig dus, maar ik doe een poging deze drie dingen uit elkaar te trekken. Op de legenda rechts zie je wat de kleuren betekenen. Donkerblauw betekent dat het keileem 144 m-NAP ligt, in de donkeroranje gebieden ligt het keileem 56+NAP. Als het land aan het begin van de ijstijd vlak was geweest, had je aan deze kaart behoorlijk precies kunnen zien wat het ijs allemaal heeft uitgesleten en opgehoogd.

Maar helaas, de ondergrond is niet vlak. In Oost-Nederland ligt een pre-glaciaal rivierterras, er ligt Tertiair en het land gaat dus sowieso omhoog en dat gecombineerd met het zakken van west-Nederland geeft een scheef ‘groot geheel’. Dat kun je zien aan de doorsnede rechtsonder. Die doorsnede volgt de lijn A-A’ , en je ziet dat het oude groene BReda en OOsterhout van voor de ijstijd naar links afloopt. Ook geel PeiZeWAalre en blauw MaaSsluis, links op de doorsnede, is van voor de ijstijd en lopen naar het westen af.

Bovenop deze oude lagen lag het ijs. Het zakte erin weg en smeltwaterrivieren en tunneldalen sneden zich in zoals je kunt zien aan het oranje DRente keileem op de doorsnede. Daarbovenop ligt rood KReftenheye, dat zijn afzettingen van de Rijn, en daarop ligt de gele dekzanddeken BoXtel.

Een tweede lastig punt is dat niet overal keileem ligt: de witte vlakken. Dat kan betekenen dat daar nooit ijs heeft gelegen, en dat zijn in dit gebied eigenlijk alleen de stuwwallen die boven het ijs uitstaken en de Tertiaire hoogtes. Of dat het keileem is weggeërodeerd door de Rijn/Waal/IJsel/Maas. Als er nu geen keileem op een stuwwal ligt, heeft het er nooit gelegen, want daar kan het niet door de rivieren zijn weggesleten of weggewaaid. In het IJseldal zal het weggeërodeerd zijn, maar dan was het een dunne laag en lag die hoog op de Tertiaire hoogtes, want anders lag hij er nu nog en was hij bedekt onder KReftenheye.

Maar ik kan nergens iets vinden over een tunneldal van Rossum naar Hummelo. Het ligt prachtig in het verlengde van de Rossummerpoort, de ijstongpoort door de Stuwwal van Twente. Het dal kan goed horen bij het ijsveld dat uit het bekken van Nordhorn kwam en het bekken van Hengelo opvulde. Ik puzzel verder en betrek ook de Needese berg erbij: dat geïsoleerd liggend stuwwalletje ligt precies naast dit dal. Hier de doorsnede bij Neede:

En dan vormt een nieuwe theorie in mijn hoofd: dit tunneldal is gevormd onder de ijstong uit het ijsveld van Nordhorn. Onder een gletsjer stroomt altijd water, en dat snijdt zich in de ondergrond in. In gebieden met ijs op graniet, kan dat niet, maar hier in ons laagland kan dat heel goed. De bovengrond is misschien bevroren, maar zodra water daar doorheen is, slijpt het een ondergrondse tunnel uit (zoals onder asfalt water ook een tunnel kan uitslijpen tot het asfalt instort).

Het water volgt het ijsveld dat door de Rossummerpoort naar binnen komt in Twente, het bekken van Hengelo opvult, verder uitgroeit naar beneden via een bestaand smal dal (een oud beekdal of zo), daarbij een kleine stuwwal bij Neede opperst en vervolgens samenkomt in het IJseldal met het grote ijsveld daar.

Wow, volgens mij heb ik iets nieuws te pakken. Deze gletsjer uit Denekamp heeft dan ook wellicht de Lonnekerberg en de keileemrug bij Enschede opgeperst, want daar zocht ik nog een ‘ijsveld’ voor. En Delden dan?

Wat zie je al wandelende of fietsende van dit dal? Of het interessant is om het van begin tot eind te fietsen, vraag ik me af, maar je kunt deze 120.000 jaar oude fossiele rivier volgen. Je begint in Denekamp in het bekken van Nordhorn. Dan ga je naar Rossum dwars door het doorbraakdal de Rossummerpoort wat in het veld lang niet zo indrukwekkend is als op de kaart. Richting Hengelo is het vlak, de Lonnekerberg en keileemrug van Enschede zie je aan je linkerhand. Bij Haaksbergen moet je even stilstaan op de kruising Dekkersweg-Holthuizerstraat, want 100 meter onder je ligt de kruising van tunneldalen. Je fietst verder naar het ZW en houdt de Needeseberg aan je linkerhand, en dan fiets je door naar Hummelo.

Alle afbeeldingen