De laatste twee seconden van onze geologische dag breken aan, en we moeten nog een hele ijstijd van 100.000 jaar uitzitten.

5 Het is bitter koud in het Weichselien

In de laatste ijstijd, het Weichselien, bereikt het ijs Nederland niet; het is hier net Siberië: bitter koud, gure winden, lange winters en permafrost in de bodem. Het Weichselien duurt honderdduizend jaar. Honderdduizend jaar bittere kou in ons land.

De harde wind, de lange winters en de eeuwige bevroren grond waarop nauwelijks iets groeide, hebben een grote invloed op hoe ons land er nu uitziet. Het meeste invloed heeft de harde wind: die jaagt honderdduizend jaar zand over het land, en legt dat als een dikke deken neer. Heel Nederland ligt onder die deken die alle oudere landvormen heeft vervaagd, hoogteverschillen heeft doen verdwijnen, de scherpe kanten heeft afgezwakt. Op geologische kaarten gaat het om wat onder het dekzand ligt, geomorfologen denken het dekzand weg, landschapskundigen vinden het dekzand jammer want wat daaronder ligt is zoveel boeiender. Maar het is wel wat je al wandelende en fietsende om je heen ziet. Nederland ligt nou eenmaal lekker onder een dekentje en we zijn blij met de paar plekjes waar het dekentje gaten vertoont. In Zuidoost Nederland ligt de deken zichtbaar aan het oppervlak. In noordwest Nederland, dat zakt en zakt, is de deken inmiddels alweer tientallen meters weggezakt en bedekt onder nieuwe lagen zoals veen en zeeklei. Op de volgende kaart ligt het dekzand in de bruine gebieden aan het maaiveld en in de groene gebieden tot 46 m-NAP.

boxtel diepte top

Gelukkig zijn er meer landvormen uit het Weichselien. Het zijn jonkies, de jongste niet meer dan 10.000 jaar oud.

Maar er is nog meer Weichselien in Nederland. In de Eifel waren toen een aantal vulkanen actief, en de Eifelsteig loopt langs mooie kratermeren en bovenop heuvels liggen basaltlagen. In diverse groeven wordt tufsteen gewonnen. Tufsteen is hard geworden vulkanische as. Die as ontstaat als magma zoveel koolzuurgas bevat dat het ontploft en in kleine stukjes van de grootte van zand uiteenspat. Tufsteen is een mooi bouwmateriaal en wordt in Nederland veel gebruikt als witte versiering van rode bakstenen bouwwerken. Het zit bijvoorbeeld in twee lijsten naast mijn voordeur. Sommige oude Romaanse kerken zijn  van tufsteen gemaakt (dit kan ook oudere tufsteen zijn en uit een ander gebied). Tufsteen lijkt op zandsteen, maar het verweert eigenlijk niet en dat is een groot verschil met zandsteen. De kerken van Bentheimer zandsteen zien er nu grauw en groen uit, een tufstenen kerk is nog net zo fris als toen hij 500 jaar geleden gebouwd werd.

In het oostelijke deel van de Rijn, voordat de Waal afsplitst ongeveer, kun je ook tufstenen zwerfstenen vinden in afgravingen langs de rivier. Die zijn blijkbaar niet uit de Eifel, maar uit het Zevengebergte en ouder en dat is dus een ander verhaal.

6 Het Holoceen: lekker warm

En dan, in de laatste tiende van een seconde van de geologische dag, breekt eindelijk onze tijd aan waarin wij onze stempel drukken op het land, het Holoceen.

In het Holoceen wordt nog steeds ons land gevormd en dat proces gaat altijd door. Voor een deel zijn dat natuurlijk processen, voor een deel doen wij dat zelf.

Natuurlijke landvormen zijn bijvoorbeeld:

  • meanders, kronkelwaarden, oeverwallen en komgronden
  • crevassegeulen, restgeulen, hoefijzermeren, wielen
  • veen, broek
  • duinen, strand
  • uitgestoven laagtes met bijbehorende kamduinen, zandverstuivingen

Landvormen die door de mens zijn gemaakt, zijn er talloze. Wegen, dijken, steden, kribben, weilanden, polders, vliegvelden, vuilstorthopen: het zijn allemaal landvormen.  Ik bekijk op dit blog alleen de oudere en landvormen die met waterbeheer te maken hebben. Hier een greep uit het lijstje, bij benadering van oud naar jong:

Wij vinden onszelf misschien heel belangrijk en van grote invloed op het landschap, maar we zijn nog steeds maar een klein onderdeeltje van de grote processen. Van veel meer invloed is dat het land daalt, dat het hele continent naar het noorden drijft met 2 cm per jaar. Over een miljoen jaar is alles wat wij nu doen bedekt onder een honderd meter dikke laag zand en wordt er bij een boring zo nu en dan iets raars opgehaald dat wordt tentoongesteld in een museum. Een stuk plastic of zo.

Alle afbeeldingen

  • Dinoloket, 2019