De Moft in 1649: Bennekom

Nogmaals over deze prachtige grote kaart van Nicolaes en Arnoldus van Geelkercken over het deel rechts van de paarse lijn, Bennekom. De paarse lijnen zijn de gemeentegrenzen.

Het drielandenpunt tussen Ede – Renkum – Wageningen is gemakkelijk te vinden. Daar maakt de wildwal een rechte hoek, en die ligt er nog net zo. Geen bankje, geen informatiebordje, geen paal die je erop wijst, maar het is echt waar. Ha, ik zie dat de Moft uitsluitend op Wagenings en Bennekoms grondgebied ligt. Dat realiseer ik me nu voor het eerst. Renkum had dus al vroeg zijn gronden in De Moft verkocht. Net als Ede.

Eerst de grens tussen Bennekom en Renkum: die loopt eenvoudig langs de beek. Het lijkt er wel op dat Nicolaes wat minder bochten tekent dan de grens nu volgt.

De grens tussen Wageningen en Bennekom volgt een oude weg die in 1849 op de kaart staat. Maar die weg is weg. De grens ligt onzichtbaar in het bos. Raar eigenlijk.

De Moft in Bennekom is een groot stuk kaart met weinig details, behalve bij de contouren. Mijn theorie is dat Nicolaes als opdracht had om de contour van Het Moftbos en de verkochte stukken in kaart te brengen, en dat heeft hij gedaan. Hij heeft daarbij ook de plekken waar paden de contour doorkruisen exact opgemeten. Net als ik bij een puzzel doe, is hij begonnen met de rand. Daarna heeft hij lijnen getrokken tussen de in- en uitgangen van de paden (en misschien niet eens allemaal de juiste verbonden). Hij heeft de bergen ingetekend met de schaduw aan de linkerkant hoewel links het zuiden is. Tenslotte hebben hij en zijn zoon het grote middenstuk opgevuld met boompjes.

Hij is waarschijnlijk niet veel in het grote bos geweest, maar heeft het wel doorkruist bij het landmeten, al was het maar om aan het eind van een meetdag weer snel naar Renkum terug te reizen.

Des te opvallender zijn de paar details in het grote middenstuk. Die zullen bestaan hebben, maar waarschijnlijk niet op de cm nauwkeurig ingetekend zijn. Ik zie in de buurt van de Dikkenberg een paar groene vlekken die me lijken op natte zompige plekken en een waterkolk, zie volgend detail:

Waar kan dit zijn? Bij De Dikkenberg liggen enkele landhuizen met gigantische tuinen, die zo groot zijn dat als alle Nederlanders zo zouden wonen, we een extra Europa nodig zouden hebben. In verschillende tuinen, in een weide en op de camping De Dikkenberg liggen vijvers of drinkplekken. Ook al zijn de vijvers en drinkplekken vast gegraven, dan nog doe je dat alleen als er water in blijft staan. O ja, plastic. Maar dan nog, op de noord en oosthelling van de Dikkenberg treedt water uit. Waar precies de waterkolk heeft gelegen, weten we nog niet, maar Geert probeert de oude wegen op de moderne kaart te leggen, en ik kijk naar het landschap. De landgoederen maken veldwerk lastig, want we kunnen nergens in en alles is verknutseld. Het is een wereld met hoge hekken en honden.

Ons valt ook de toponiem (naam van een plek) Moesdel op. Een plek met mos? Een vruchtbaar dal waar je goed groente kon telen? Jan geeft de verklaring: moerassig dal. Daarvoor heb ik een geschikte plek gevonden even ten noorden van de Dikkenberg. Een prachtig dal omgeven door heuvels dan in gebruik is als landbouwgrond.

De meeste wegen lopen van de bewoonde wereld in het westen van Wageningen, Bennekom, Hoekelum en Maanen naar het noordoosten richting De Ginkelse Hei. Een weg noemt hij zelfs de Wegh van Hasselo naar de Kreel: Harsselo is een voormalig kasteel in het Binnenveld bij De Kraats, en de Kreel is een boerderij bij de Ginckel. Ongelooflijk, was er een band tussen die twee huizen of zo? Het zijn nou niet bepaald wereldsteden, ook toen niet. Nu ligt de Oostbreukelderweg op die plek. Ook van de Laeckweg en de Houwersweg vinden we sporen terug op het AHN en ik teken ze in.

Opvallend is dat er door De Moft geen weg naar Ede loopt. Er loopt alleen een grensweg van Quadenoord naar Ede om de Moft en De Sijsselt heen (het huidige fietspad), terwijl dat niet de kortste vliegroute is. Het bos wordt gebruikt door Renkum, Harten, Wageningen, Bennekom, Harsselo, Maanen, Quadenoord, misschien zelfs door De Ginckel en Kreel. Edenaren liepen er omheen.

Drie wegen liggen er nog net zo. De Z-vormige weg langs de zuidgrens van De Sijsselt ligt er nog als wandelpaden die niet verschillen van andere wandelpaden. De weg van Quadenoord naar Ede langs De Sijsselt is nu het fietspad tussen de hei en het bos. Een 370 jaar oud fietspad, denk er maar eens aan de volgende keer dat je daar fietst. De derde is de weg van Maanen naar Arnhem. Die tekent Nicolaes van Maanen recht naar de zevensprong. Die weg ligt er ook nog, maar daar rijdt nu de trein overheen. Dat was dus gewoon een slimme doorsteek van dit grote moeilijk toegankelijke bos en daar hebben de spoorwegbouwers in 1850 gebruik van gemaakt. Dat betekent dat de zevensprong onder het spoor ligt. Alle andere wegen zijn min of meer verdwenen.