Deel twee van een reeks boeken over oude rechtszaken waarin landgebruik centraal staat, is gepubliceerd!
Deel een gaat over de Renkumse Heidevelden.
In deel twee volgen we een rechtszaak uit de 17de eeuw tussen Bennekomse boeren en de bosmeester van Gelre, Daniel ‘t Zas. ‘t Zas wilde een heideveld voor zichzelf gebruiken en de Bennekommmers waren daar fel op tegen. Waarom waren ze zo fel? En hoe ging het verder? En wat is de relatie met de huidige twee straten Bosmeesterskamp en Zassenkamp?
Het boek bij bol.com. Het is als e-boek en als papieren boek verkrijgbaar (die zijn een beetje verschillend; ik vind de papieren versie net iets beter, want korter. ‘Kill your darlings’). Mensen met een Kobo abonnement kunnen het e-boek downloaden in hun abonnement. Abonnees die het willen downloaden als pdf moeten nog even wachten: die is bijna klaar en zet ik dan in de boekenkast.
NB: als er iets is met het e-boek, als het niet werkt of zo, meld me dat dan. Ik heb geen e-reader, wel een ipad waarop ik e-boeken kan lezen, en daarop werkt dit boek perfect.
Transcriptie
Bosmeester ‘s Zas neemt het eerste veld rond 1626 en het tweede veld rond 1634 in gebruik. Hierover voert hij een proces tegen de inwoners van Bennekom die niet willen dat hun heidevelden geprivatiseerd worden. Toch lukt het hem. Eerst krijgt hij toestemming voor het zuidelijke veld, daarna wil hij dat naar het noorden uitbreiden. Hiervoor krijgt hij ook toestemming, maar hij moet er ruimte tussen open houden voor de schapenboeren uit Bennekom. Vandaar dat het nu twee kampen zijn. Ik lees en transcribeer alle processtukken.
In 1624 dient de bosmeester van Gelre, Daniel ‘t Zas, een verzoek in om een heideveld bij Bennekom voor zichzelf te mogen gebruiken. Bennekomse boeren zijn het hier niet mee eens en maken bezwaar. Het is een van hun favoriete heidevelden zo vlakbij bij het dorp. Voortaan zullen zij zelf verder moeten lopen bij het hoeden van hun schapen. Maar ook halen ze het liefst heideplaggen van dit veld voor in hun potstal. Ze doen hun best, maar ‘t Zas krijgt toestemming het veld te gebruiken mits hij voldoende afstand houdt van de openbare weg.
Acht jaar later dient hij weer een verzoek in om een tweede veld te mogen gebruiken. Weer maken de Bennekomse boeren bezwaar. Na een proces dat vier jaar duurt, krijgt ‘t Zas toestemming, mits hij genoeg ruimte tussen de twee velden houdt zodat een schaapskudde er tussendoor kan.
In dit boek kijken we hoe het heideveld er uit zag rond 1600, waarvoor de boeren het gebruikten en waarom het zo belangrijk voor ze was. Daarna volgen we het proces. Vervolgens bekijken we wat er met deze velden is gebeurd na het overlijden van Daniel ‘t Zas.
Tegenwoordig zijn de twee velden nog altijd zichtbaar in het stratenpatroon van Bennekom.
In 1649 tekent Nicolaes van Geelkercken een overzichtskaart van De Moft, en tegen de wildgraaf bij Bennekom aan tekent hij de Bosmeijster Sassenkamp in.
Meer over deze kaart.
Tussen de twee percelen tekent hij een huis of schuur. De twee percelen zijn tot ver in de 20ste eeuw nog goed herkenbaar: het ene is wel groter dan het andere en vierkant zijn ze geen van beide. Inmiddels is ook de strook ertussen volgebouwd met villa’s en zijn de twee vierkanten niet meer te onderscheiden. Maar wel in het stratenpatroon van Bennekom.
Hoe zag de Bosmeijster Sassenkamp er in 1600 uit?
We beredeneren de vegetatie terug tot 1600: wat groeide er op een zwaar begraasd kaal heideveld dat regelmatig geplagd werd? Welke wegen liepen er en liggen er nu nog? Welke gebouwen van toen staan er nog?
Wat deden de boeren op dat heideveld?
Waarom was dat kale heideveld voor Bennekomse boeren zo belangrijk dat ze er een proces over voeren? Schapen weiden, plaggen steken, heide maaien en nog veel meer: zo’n gezamenlijk heideveld had allerlei nuttige toepassingen.
Wie goed kijkt ziet midden op de volgende foto de Oude Kerk van Bennekom. De weg is het Algemeer die tussen de twee Bosmeester Sassenkampen doorloopt naar het oude dorp.
Wandelroute
Ik teken op de kaart van Nicolaes mijn wandelroute in en neem bovendien de route over op een ‘actuele’ kaart uit 1962. Op een van de mooiste dagen in de winter 2020-2021 wandel ik mijn route.
Zorg altijd dat je eigen schaduw niet op de foto staat, heb ik geleerd. Selfie in de sneeuw.
Latere ontwikkelingen
Daarna volg ik in het Gelders Archief de Bosmeester Sassenkampen na het overlijden van bosmeester Daniel ‘t Zas. Ik zoek verkoopactes op, testamenten, belastingdocumenten en kom uiteindelijk uit in 1823 wanneer het kadaster wordt opgezet.
Het resultaat van mijn gepuzzel is een document van ruim 100 bladzijden. Mijn abonnees krijgen dat toegestuurd en kunnen het downloaden. Wie geen abonnee wil worden en alleen het stuk wil kopen: dat kan ook en kost 7 euro. (Als je niet per creditcard of paypal wilt betalen, kun je me ook een e-mail sturen, zie rechterkolom.)
Maar wat nu ook kan: het als e-boek kopen bij bol.com voor 9 euro. Mensen met een Kobo-abonnement kunnen het eenvoudigweg downloaden in hun abonnement.
De puzzel is klaar
Abonneer je om toegang te krijgen tot:
- transcripties van teksten op kaarten;
- pdf’s van onze in eigen beheer uitgegeven boeken;
- artikelen, sommige gepubliceerd en andere niet;
- de serie Zandbanken in de Rijn (2022);
- de serie het Merckendal (2023);
- een boekenkast vol transcripties van losse stukken zoals charters, plakkaten, verordeningen, processtukken, verbalen en wat ik maar tegen kom aan interessante teksten over het landschap en landgebruik in vroeger tijd.
