We kijken naar deze kaart van Doorwerth, gemaakt door Kempinck in 1616. Meer over deze kaart.
Vandaag kijken we naar dit detail:
We zien Helshem, nu Heelsum. Wat herkennen we nu nog van deze kaart? Best veel eigenlijk, alleen ligt er nu een A50 net naast de kerk.
Om met die kerk te beginnen: Bernard tekent geen spitse toren. De kerk lijkt in niets op wat er nu staat eerlijk gezegd. Ok, de voorkant is links, de achterkant is rechts, hij is van steen en heeft ramen. Hij tekent ook niet de steilrand, raar eigenlijk: als iets daar opvallend is is het wel de steilrand.
Justine heeft de kerk in 1846 getekend vanaf het noordoosten: ze kijkt achter de kerk over de uiterwaard en de Heelsumsebeek. Ze tekent een steilrand met de kerk erop en daarnaast een dal. Dat is het dal van de weg die Bernard in 1616 wel tekent: de weg van Oosterbeek naar Heelsum. Een door eeuwenlang gebruik uitgesleten holle weg. Die weg is weg.
Meer lezen over de omgeving van Doorwerth? In ons boek ‘Wandelen in het Doorwerth van 1847‘ vergelijken we het Doorwerth van toen met nu.
Links tekent Bernard het Helsummer Broeck: dat is het natte dal van de Heelsummerbeek dat overloop in de uiterwaarden. De beek geeft hij aan met een stippellijntje. Rechts schrijft hij drie keer Helsummer Enck: dat zijn de hoge bouwlanden op de sandr (dit is geen stuwwal).
Op de uitsnede zie ik drie huizen. Ten westen van de kerk ligt het huis Jan Janssens Cloosters hoffstede te Renkums. Ten zuiden van de kerk twee huizen: Helsummer Dorp offe Buertte. Nou is dit een uitsnede, maar ook op de grote kaart staan hier niet meer huizen: groot was het dorp niet. Aan de beek een watermolen: Den benedensten pappijer moullen.
Dan de wegen: vaak is het wegenpatroon na honderden jaren nog goed herkenbaar. Dus ik maak een uitsnede uit topotijdreis van ongeveer hetzelfde gebied van voor de aanleg van de A50:
Het wegenpatroon is inderdaad 300 jaar na Kempinck goed herkenbaar. Ik had ook de kaart van 1955 kunnen nemen. Maar dan wordt de A50 ingetekend:
Wat een agressie straalt zo’n ingetekende weg uit. Ik vind het nog afgrijselijker eruitzien dan als het er allemaal ligt zoals ik het inmiddels gewend ben:
Jammer, het zou anders een supermooi plekje zijn geweest. Ach dat is het nog steeds.
Meer lezen over de omgeving van Doorwerth? In ons boek ‘Wandelen in het Doorwerth van 1847‘ vergelijken we het Doorwerth van toen met nu.
Er staat: “Hij tekent ook niet de steilrand, raar eigenlijk: als iets daar opvallend is is het wel de steilrand.”. Onderlangs de kerk staat een arcering, net als langs de randen van de Heelsummer Broek en rond de Oortberg (met een galg?). Arceringen geven steilranden weer.
Er staat ook “Rechts schrijft hij drie keer Helsummer Enck: dat zijn de hoge bouwlanden op de sandr (dit is geen stuwwal).” Klopt dit wel? De steilranden aan de noordoever van de Rijn zijn toch ontstaan door erosie door de Rijn? De kerk staat m.i. op de stuwwal, de oostelijk gelegen enggronden liggen ook op de stuwwal. En het gebied is sterk geaccidenteerd, niet zo vlak als bij een sandr.
hoi Jan,
steilrand: ik zie de arcering bij de Noordberg, maar niet bij de kerk. Hij houdt op in de omgeving van Broekhorst. Tussen Broekhorst en de kerk is er ook niet echt een steilrand (droogdal, moeilijk te zien nu met de A50 en de N225), maar bij de kerk zelf wel. Die zie ik niet op de kaart.
scheiding sandr en stuwwal: de Noordberg is deel van de sandr van Wolfheze, het beekdal is ingesneden in de sandr. De rand van het beekdal is niet de rand van de stuwwal. De rand van de stuwwal loopt vanaf de bedelaarsboom langs het bos naar de boerderij de Boersberg en vandaar verder in dezelfde NO-richting. Dat betekent dat daar enkele enken op de stuwwal liggen (of de geomorfologische kaart is te grof en geeft de grens niet goed aan), maar de Helsummer enken liggen op de sandr. Hoogteverschil is er overigens niet, wel verschil in bodem waarschijnlijk. Nu is de stuwwal het bos (en de plaats Doorwerth), de sandr zijn de landerijen en heide (en de landhuizen bij Kievitsdel), grofweg.
Je hebt helemaal gelijk. Die bouwlanden liggen inderdaad op de sandr. Er is heel veel te vinden over dat gebied, een fraai voorbeeld is “Gebiedsdossier Heelsumsebeek en Wolfhezer Beek” vn MArieke Brouwer-te Molder. Downloadbaar als PDF via https://www.slideshare.net/MariekeBrouwerteMold/gebiedsdossier-heelsumse-beek-en-wolfhezer-beek
Er staat een prachtige schoolplaat in van het Heelsumse kerkje met op de beek een watermolen.
Haar scriptie over de veldnamen in Doorwerth is ook boeiend.