De Noordberg, met zijn steile helling naar de Rijn en naar het Heelsums beekdal, is toch de uiterst westelijke punt van de stuwwal van de Veluwezoom? Deze vraag krijg ik regelmatig, en het antwoord is Nee. De Noordberg is geen deel van de stuwwallen maar van de sandr van Wolfheze (of Schaarsbergen zo je wilt). De fout is begrijpelijk, dus hier een uitleg.
Sorry dat ik stoor. Rechts op deze site staat een doneerknop. Met 3 euro kun je deze site steunen. Voor een kop koffie onderweg voor Geert en mij. Hoeft niet, mag wel.
Wat een stuwwal is, vind je hier. Wat sandr is, vind je hier. Jonge sandr heb ik veel gezien in IJsland: gigantische puinwaaiers vol vlechtende waterstromen tussen de bergen en de zee, grotendeels kaal dus mooi zichtbaar. De kustweg voert je van sandr naar sandr. Het woord is IJslands.
De sandr van Schaarsbergen heeft de vorm van een ganzenkop en ligt tussen drie stuwwallen in, die van Ede, Reemst en Arnhem, met een smalle uitgang naar de Rijn. In de sandr hebben de Renkumsebeek en de Heelsumsebeek zich ingesneden. De hoge steile dalwand bij Heelsum is dus niet de rand van de stuwwal. De kerk van Heelsum staat op de sandr en ook de Noordberg is sandr.
Hier een uitsnede uit de geomorfologische kaart van dit gebied. De stuwwal is rood, de sandr is roze, de beek is groen. De Noordberg is de roze punt bij de monding van de beek in de Rijn. De stuwwal houdt op bij de A50. Daar kun je naar boven klimmen en een pad volgen op de grens tussen akkerland en bos richting boerderij de Boesberg: dat pad volgt de grens tussen sandr en stuwwal. Alsof de boeren dat destijds geweten hebben… En dat hebben ze natuurlijk ook: sandr en stuwwal zijn qua bodem totaal verschillend en dus is er verschil in landgebruik. De sandr is hier akkerland, de stuwwal is bos, (hoewel het akkerland wel is opgerukt op de stuwwal). In hoogte is er echter totaal geen verschil. Niks! Ik denk dat de sandr de stuwwal heeft bedekt. Even een doorsnede maken op Dinoloket:
Rechts zie je de ligging van mijn doorsnede. Ik heb vier dunne vertikale lijnen toegevoegd, van links naar rechts: het Fluitersdal, de Heelsumsebeek, de kerk en de A225. Van jong naar oud ligt hier geel BoXtel (dekzand) bovenop het oranje DRente (sandr), daaronder grijs DT (stuwwal) en daaronder oudere lagen die nu niet mogen meespelen in dit verhaal. Opvallend, voor mij nieuw, is dat de steilrand van de kerk van Heelsum volgens deze doorsnede dekzand is. Op de geomorfologische kaart is dit gele dekzand bij de sandr gevoegd.
Nog een doorsnede, nu door de Noordberg heen:
De drie vertikale lijnen zijn van links naar rechts de Renkumse beek, de Noordberg en de punt ten oosten van de A50. De beek ligt in oranje sandr, de Noordberg is een steile helling in de sandr en de stuwwal begint bij de A50. Bij de monding van de Heelsumsebeek nog een streepje donkerrode KReftenheije: dat is een afzetting van de Rijn. Ik vermoed dat de boerderij Veld en Beek op de pukkel sandr ligt: lekker stevig, ideaal om op te bouwen.
Meer lezen over de omgeving van Doorwerth? In ons boek ‘Wandelen in het Doorwerth van 1847‘ vergelijken we het Doorwerth van toen met nu.
Als je dan toch over dat pad tussen het bos en akker loopt: in het bos rechts van je zie je een afgraving. Ik kan niet zien wat daar gegraven is, maar waarschijnlijk leem. Op de sandr vind je geen leemkuilen, maar de stuwwallen liggen er vol mee.
Jaja, mensen wisten vroeger goed gebruik te maken van wat het land geeft.
Meer over de Noordberg en Heelsum
Wat betekenen die dikke zwarte verticale lijnstukken in de eerste doorsnede?
En waar moet ik die paarse Kreftenheije in doorsnede twee zoeken? (uiterst dun lijntje tussen grijs en donkergeel?).
die dikke zwarte vertikale lijnstukken in de doorsnede: dat zijn de boringen waarop Dinoloket zijn doorsnede baseert.
Kreftenheije: bovenop het oranje DR, net links van het tweede dunne lijntje dat de Noordberg aangeeft. Anders gezegd: het ligt in de uiterwaard bij de oude monding van de Heelsumsebeek.