De Ugchelsebeek is een wijdvertakt bekenstelsel bij Ugchelen ten Zuidwesten van Apeldoorn. De loop van bron tot monding aflopen is nou niet bepaald een zandwegroute, want behalve het begin loopt de beek nu door (of overkluist onder) Ugchelen en Apeldoorn.
Hier de Ugchelsebeek (en een paar andere beken) op de bekenatlas van de Beken en Sprengenstichting.
De Ugchelsebeek komt op deze kaart van linksonder (in de buurt van N304) en stroomt naar rechtsboven. Waar bij de Europalaan in Apeldoorn meerdere beken samenkomen, verandert de naam in De Grift.
Op de kaart zie je diverse kleurtjes en bolletjes. Bolletjes zijn watermolens. Op dit stukje kaart zie je alleen bij de Ugchelsebeek drie paarse bolletjes: die watermolens zijn nog deels aanwezig. Hiertoe hoort ook de Hamermolen die er prachtig bijligt, maar misschien niet meer in originele staat. Het gele bolletje geeft aan dat daar de plek nog herkenbaar is: dat vind ik wel weinig eer voor de moeite die het bedrijf op die plek zich heeft getroost om de molengoot te herstellen. Alle andere bolletjes op de kaart zijn rood: weg molen.
Ook zie je op de kaart kleurtjes langs de waterlopen. Watervoerende beken zijn blauw, droge beken zwart. Overkluiste beken, dus onzichtbare beken in duikers gelegd, zijn paars. Groen wil zeggen dat de beek is opgeleid. Ik vind het jammer dat sprengen geen eigen kleurtje hebben gekregen.
Tot zover over de kaart op de bekenatlas, een fantastische bron van informatie over tientallen beken op en rond de Veluwe.
De Ugchelsebeek is deels natuurlijk, deels gegraven, deels opgeleid en deels verstopt. Apeldoorn heeft de afgelopen tiental jaren veel energie gestopt in het weer naar boven halen van verschillende beken, dus de paarse stukjes worden steeds korter. Leuk, gunstig nu het warmer wordt en goed voor de biodiversiteit.
De Ugchelsebeek telt een aantal zijbeken voordat hij zelf opgaat in De Grift. Ik loop hierbij de beek langs van boven naar beneden en loop langs de langste loop. Dit deel is helemaal gegraven en heet de Koppelsprengen. Eerst komt van de linkerkant de Steenbeek erbij die deels door het natuurlijke dal loopt, een eind verder van de linkerkant de Schoolbeek, en in Apeldoorn van de rechterkant de Winkelweijert. Op het punt dat er van links een tweede bekenstelsel bijkomt bij de Europalaan gaat de naam over in De Grift. Of iets een linkeroever of rechteroever is? We kijken altijd van boven naar beneden.
Meer over sprengen.
Het stelsel van de Koppelsprengen bestaat uit een aantal lange gegraven sprengen en een hele rij korte zijsprengetjes. Een spreng is niet zomaar een gegraven beek: bij een spreng wordt het grondwater aangesneden en de natuurlijke beek als het ware naar achteren verlengd. Een roodwit route leidt me langs de langste spreng met de meeste zijsprengetjes. Even verder houdt de beek op spreng te zijn en begint de opleiding langs de westelijke helling van het dal, zie het groene stuk op bovenstaande kaart (als je de link volgt kun je inzoomen om dit beter te zien. Op het AHN is mooi te zien dat het opgeleide deel van de beek niet op de laagste plek in het dal ligt maar langs de zijkant. Ook de sprengen zijn fantastisch te zien op het AHN.
Rechts van de beek ligt het prachtige dal dat nu als landbouwgrond in gebruik is. Links van het wandelpad is bos op hoger gelegen grond.
Even verder kom ik bij De Hamermolen. Een hamermolen had hamers om lompen stuk te hameren: het is dus een papiermolen geweest. Het is, zoals de meeste watermolens op de Veluwe, een bovenslagrad: het water valt van boven op het rad. Dat is een geschikte techniek voor beken met een klein debiet (hoeveelheid water) en een groot verval.
Wat bijzonder is, is dat de molen in gebruik is: het rad draait, maar dat zie je niet op mijn foto, en wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. Geweldig, ik wou dat ze dat bij alle watermolens deden. Het rad draait langzaam: het draait niet zozeer vanwege de kracht van vallend water, als wel omdat de bakjes zich vullen met het kabbelende water en dan door de zwaartekracht naar beneden zakken. Het levert stroom aan drie lampjes van 20 watt.
Even verder komt van links de Steenbeek erbij en dan begint een ander verhaal.
Je schrijft: “Even verder kom ik bij De Hamermolen. Een hamermolen had hamers om lompen stuk te hameren: het is dus een papiermolen geweest.” Maar ook kopermolens hadden toch valhamers, om koper (of messing, of tin) te pletten?
Toch was deze hamermolen een papiermolen. Maar inderdaad, kopermolens hadden ook hamers. Ik zal het andersom formuleren.