Nederland ligt vol waterkruisingen, en dat is bijzonder. Een kruising van twee wateren vergt slim geknutsel: probeer maar eens op het strand twee waterloopjes te laten kruisen zonder dat de ene ‘uitgang’ droogvalt: dat lukt niet!
Een kruising van twee beken is in de natuur onmogelijk. Twee beken die samenstromen is normaal, een beek die zich splitst is bijzonder: de ene geul zal altijd na een tijdje opdrogen. Twee beken die elkaar kruisen waarbij de waterlopen voor en na de kruising nog herkenbaar zijn als afkomstig van de eerdere twee beken (dus waarbij elke waterdruppel rechtdoor stroomt), dat kan niet.
Toch zijn er op het WWW voorbeelden te vinden van beekkruisingen die als wereldfenomeen worden gepresenteerd. Vaak wordt de beekkruising in de Pegnitz in Polen genoemd als een supervoorbeeld. De Pegnitz splitst zich, en een eindje lager stroomt de ene tak onder de andere door. Maar hij wordt daarbij door een duiker geleid, dus is mensenwerk. Een andere die nog wel eens wordt aangehaald is deze. Een wereldattractie, moet je zien, uiteraard in de USA: twee rivieren die elkaar kruisen, uniek, komt nergens anders voor. Het is een afwateringskanaal dat met een duiker onder een rivier door wordt geleid. Niks kruising, zulke punten hebben we hier in Nederland tientallen.
Deze twee kruisingen zijn niet bijzonder omdat het mensenwerk is, het ene een kanaal is, en omdat het ongelijkvloerse kruisingen zijn. Mooier is het als de ongelijkvloerse waterkruising niet via een onzichtbare duiker maar via een aquaduct wordt gemaakt. Een goed voorbeeld hiervan is te vinden bij Magdenburg, Duitsland, maar dat is een ander verhaal. Schepen varen daar hoog over de rivier, een fenomenaal gezicht. Dit komt in Nederland niet voor. Wel liggen hier aquaducten over wegen, maar niet over een rivier.
Ook in Nederland zijn de meeste waterkruisingen ongelijkvloers. Zoals deze waarbij de Linge onder het Amsterdams Rijnkanaal wordt geleid:
Gelijkvloerse waterkruisingen zijn bijzonderder. Die hebben we in Nederland ook, maar op Wikipedia wordt als voorbeeld de kruising tussen de Welna en de Nielba in Polen genoemd. Het punt wordt de Wagrowiec Bifurcation genoemd. Die term is niet juist: een bifurcation is een Y-splitsing van twee rivieren, en dat is ook bijzonder maar een ander verhaal. Op Wikipedia staan bij het lemma over river bifurcation de toptien wereldwijd vermeld, maar helaas niet die tussen de Rijn en de Waal, of een eindje verderop tussen de Rijn en de IJssel. En wie de Rijn en Waal verder stroomafwaarts volgt, komt nog een aantal bifurcations tegen. Ik zal binnenkort een verhaal wijden aan Nederlandse wereldfenomenen.
De Wagrowiec Bifurcation is een waterkruising, maar een water crossing is in het Engels een plek waar de mens water oversteekt, dus googelen levert niks op. De Wagrowiec Bifurcation is een kleine toeristische trekpleister en er staat dan ook een informatiebord bij. Maar ook dit is mensenwerk, een product van zorgvuldige planning en watergeknutsel, en dat staat niet op het infobord. Toch is de kruising leuk: het water van de twee beken vermengt zich nauwelijks: de kruising zelf is een wirwar van kolkjes en na de kruising is 90% van het water in een ‘uitgang’ nog van de eigen ‘ingang’ als je snapt wat ik bedoel. Ook hier ken ik geen terminologie voor, het komt nooit voor immers, maar een belangrijk verschil tussen een wegkruising en een waterkruising is dat op de eerste het verkeer van vier kanten komt, terwijl bij een waterkruising het water van twee kanten aankomt en naar twee kanten wegloopt. Bijzonder is dat de waterkruising in de Welna en de Nielba zo slim is ontworpen dat er geen stuw nodig is, zo te zien op de foto’s. Aan de andere kant: het ziet er ook niet uit of een van de twee watertjes door scheepvaart wordt gebruikt.
Genoeg over zogenaamde wereldfenomenen, Nederland ligt vol wereldfonemenen, die allemaal in de wereldwijde toptien thuishoren. Bijvoorbeeld deze gelijkvloerse waterkruising tussen de Vecht en het kanaal Almelo-Coevorden bij Gramsbergen, een plaatje toch?
Meer over de Haandrik.
Gelijkvloers is handig als zowel de rivier als het kanaal bevaarbaar is. Want een waterklaverblad is nog niet uitgevonden. Nog een gelijkvloerse is deze waar het Amsterdam-Rijnkanaal de Rijn kruist:
Hier een kleintje tussen twee sprengen in het Renkums Beekdal. Die bestaat al zo’n 500 jaar en doet het nog steeds.
En nog eentje een tiental meters verderop.
Het maken van een grotere waterkruising was vroeger – in de tijd van schop en kruiwagen – een staaltje vakwerk.
Over bifurcaties gesproken: die in de Rijn zijn onderdeel van een deltasysteem. Dat komt wereldwijd natuurlijk veel meer voor bij grote riviermondingen waar water uit dat verzameld is in een groot stroomgebied zich relatief vlak bij de zee weer splitst. Dat verdient vast zijn eigen aandacht, maar niet als een vork in een rivier waar het water echt twee verschillende routes naar de zee kiest. Zoals bijvoorbeeld bij de Hase-Else Bifurkation achter Osnabruck, waarbij het water van de amper ontsprongen Hase, die op de Ems afwatert, deels in de Else, een zijrivier van de Weser, terecht komt. De Hase stroomt aan de westkant van het Wiehengebirge weg, waar de Weser door het Wiehengebirge heenbreekt bij Porta Westfalica. Maar de Hase-Else Bifurkation is waarschijnlijk ook geknutseld, ten bate van een middeleeuwse landsheer.
En uiteindelijk komt het toch allemaal weer in de Noordzee terecht.
Ja klopt, de Rijndelta bestaat uit tientallen vlechtende rivierlopen. Met zeer zorgvuldig watergeknutsel houden we de waterlopen in stand zoals wij ze willen: anders was de Rijn vast allang drooggevallen. Een superbifurcatie schijnt er in Canada te zijn, waar een kleine rivier in tweeën splitst, waarna de ene naar de Atlantische Oceaan en de andere naar de Pacific stroomt.
Het kanaal langs de Marne kruist tussen St.Dizier en Chaumont een aantal keren de Marne. Vanaf het fietspad langs dat kanaal is dat erg mooi te ervaren.
Zelf vind ik de Ketelsluis in Emden een fraaie waterkruising.
Zag dat bij de Vechtkruising bij Gramsbergen 3 sluizen worden geruikt.
Ja bij Gramsbergen liggen inderdaad drie sluizen. Plus een stuw, vistrap, waterkrachtcentrale, ophaalbruggen en een draaispoorbrug (maar die werkt niet meer). Een wereldwonder toch?