Het Tertiair eindigt wanneer de ijstijden beginnen. In de vroege ijstijden bereikt het ijs noordoost Groningen en hier vertel ik daar meer over. Onder dat ijsfront ontstaat een serie heuvels, al of niet gestuwd, bestaande uit morene uit Duitsland en Scandinavië. Dit is het Grote Verhaal en Twente komt daarin niet voor. Het is een bijfiguur. Laten we eens inzoomen op de rol van deze bijfiguur in het begin van de ijstijden.
In het begin van het Pleistoceen, als de ijstijden beginnen, ligt Twente als vooruitgeschoven droge driehoek tussen twee grote rivierstelsels.
In het westen ligt de grote delta van de Rijn en Maas. In de Alpen en Ardennen liggen grote gletsjers en daar komt heel wat smeltwater vanaf, vergelijk IJsland nu. Deze twee rivieren vormen een gigantische delta aan de rand van de Noordzee. De Noordzee staat veel lager dan nu, want doordat zoveel water zit opgeslagen in het landijs, zit er minder water in de zee. De Noordzee begint honderden kilometers noordwestelijker dan nu en de hele driehoek tussen Brabant-Limburg en Twente-Achterhoek en de Noordzee is de delta van de Rijn-Maas. Het Reggedal hoort hier ook bij, en Twentenaren zien het Reggedal nog steeds als netniet Twente.
Als Noord-Duitsland met ijs bedekt raakt, ontstaat ten oosten van Twente een tweede groot rivierstelsel naar diezelfde Noordzee. Dit komt uit het bergland van het Teuterburgerwoud en het Wiehergebergte, verzamelt het rivierwater van vele oude rivieren die hun weg geblokkeerd zien door het zich uitbreidende ijs, verzamelt smeltwater van het ijsveld en stroomt onder het ijsveld langs naar de Noordzee.
Deze rivierstelsels raken elkaar ergens in Drenthe. Ertussen ligt een droge driehoek, die ik nu Twente noem maar waar ook de Achterhoek bij hoort plus een heel stuk van Duitsland. Een golvend land met aan het oppervlak tertiaire kleien. In een ijstijd is het klimaat droog en koud, dus ik zie een uitgestrekte boomloze toendra voor me. Koud, maar vol planten en dieren, dat wel.
De koude periodes wisselen zich af met warme periodes waarin het klimaat vergelijkbaar is met nu. In andere koude periodes ontstaan ijsvlaktes waarin het ijs minder ver komt. De Noordzee staat wel eens hoger, wel eens lager, maar Twente blijft droog. Het Grote Verhaal slaat dat allemaal over en gaat verder als het landijs zijn oude verste grens overschrijdt en Twente bereikt. Dan wordt Twente echt ingewikkeld maar reuze interessant.
O ja, ik verzin veel zelf maar laat me daarbij leiden door Pierik, An integrated approach to reconstruct the Saalien Glaciation, 2010.
Op naar het volgende deel van deze serie: wat is de puzzel van Twente en de Achterhoek?
Als Twentenaar vindt ik dit razend interessant. Het klopt da het Regge dal door de meeste Twentenaren als de grens wordt gezien tussen Twente en Salland. Zo staat het ook in ons Volkslied. Het Land tussen Regge en Dinkel