Op de Veluwe ligt een netwerk van Koningswegen. Dat zijn kaarsrechte verbindingswegen tussen de jachtgronden van Koning-Stadhouder Willem 3. Willem 3 leefde van 1650 tot 1702. Hij had een zwakke gezondheid en een zwak lichaam, maar was dol op de jacht. Hij ging met een rijtuig van jachtgebied naar jachtgebied door zijn grote grondgebied. Het jagen zelf deed hij ter paard. Zijn hof lag in het Loo, een ander belangrijk hof was in Dieren: tussen het Loo en het Hof te Dieren loopt dus zo’n kaarsrechte Koningsweg. Ook naar Doorwerth maakte hij een Koningsweg. Er loopt er ook eentje van Dieren naar Ginckel. Er is dus ook een onzichtbaar kruispunt van deze Koningswegen in park De Hoge Veluwe.
Bekijk ons boek Over de Vossenweg, lopen van Heelsum naar Otterlos door ruimte en tijd. Hierin beschrijven we een prachtige wandelroute met bijna 100% zandweggarantie tussen Heelsum en Otterlo. Met aandacht voor landschap, natuur en cultuurhistorie.
Zijn Koningswegen gaan overal rechtdoor. Ze houden geen rekening met hoogteverschillen en perceelsgrenzen. Hier mijn filmpje over de insnijding van de Koningsweg bij Wolfheze.
Na de dood van Willem 3 zijn de meeste Koningswegen snel in verval geraakt: de wegen waren voor de lokale bevolking niet nuttig, dus ze werden niet gebruikt en vaak ook afgesloten.
Vandaag zijn we op zoek naar de Koningsweg van Dieren naar Ginckel. De kenners twijfelen of die ook door Willem 3 is aangelegd: misschien is de weg iets ouder (door zijn vader aangelegd), maar in elk geval niet veel jonger: hij is minstens 280 jaar oud, want de oudste kaart waarop ik hem zie liggen is van Elshoff uit 1722 uit het kaartboek van Rozaendael . Waarheen de Koningsweg verder naar het westen loopt, is niet duidelijk: wat moest Willem 3 in Ginckel? Daar is wel een herberg, maar geen hof van hem immers. Waarschijnlijk (bron Jan Kijlstra) reed het rijtuig over bestaande wegen door naar het Hof in Ede.
De kaarsrechte Koningsweg is op het AHN duidelijk zichtbaar, maar dat wil niet zeggen dat je hem ook in het veld ziet liggen. Hier een detail met de weg van links naar rechts precies midden in mijn uitsnede.
Dit moet je toch in het veld kunnen zien? Ik heb al eens gezocht op kruisingen meer naar het westen, maar niets gevonden. Vandaag zoeken we hem op de kruising met het fietspad tussen Restaurant Planken Wambuis en Nieuw-Reemst. De Koningsweg kruist dit fietspad in de heide net ten noorden van het bos. We hebben begrepen dat je hem daar goed kunt zien. Het is Kersmis, het regent, wij op weg.
En ja hoor: daar ligt hij. Hij is te herkennen aan de andere plantengroei. Hier geen heide maar planten die tegen verdichte grond kunnen. Kan dit echt nog altijd veroorzaakt zijn door jachtkonvooien van meer dan 300 jaar geleden? Ik vraag het me eerlijk gezegd af. Zou het niet zo zijn dat na die tijd dit pad door de heide nog is gebruikt (handig, het lag er toch al en niemand had er hier last van) en nu nog steeds gebruikt wordt door zwijnen bijvoorbeeld? Of door boswerkers? We hebben geen idee, maar laten de pret niet drukken.
Ook naar het westen toe zien we hem duidelijk lopen. Hier niet alleen andere plantengroei met minder heide en meer gras, maar ook een karrenspoor. Zou een straatnaambordje niet een leuk idee zijn?
Zo’n wandeling in de regen vinden wij de perfecte manier om kerst te vieren.
MAthilde, je schreef eerder: “0012-1569, je noemde net de juiste kaart. Het gaat om de tekst die van de windroos onderaan bij de Paelberg naar het NoordWesten loopt. De tekst is (ik heb de kaart er nu wel bij) Dese blinde linie raeijt op des Richters van Wageningens Erff ende Huijs toe Ginckell aen.” Aan de rand van de kaart, aan het eind van de lijn, tekent hij een huis. In het ranscript van Geert van de kaart van het Renkumse Veld staat over dezelfde lijn dat hij loopt op het huis van de brouwer. Dat was Brouwers Ginkel zie GA toegang 124 inv.nr. 1661 Het Ginkelse Veld. Dekaart hoort bij een procesdossier over schutten en verkopen van schapen bij de Westerberch en Ginel, Amt Ede. Interessant, maarik zou er voor naar het GA moeten, en dat is qua knietjes en rug niet veel kans meer op. Maar de burgemeester van Wageningen was dus destijds kennelijk eigenaar van Bouwers Ginckel. Torck? Er loopt een weg door de oostelijke wal van de enclave, en daar staat iets wat ik niet goed kan ontcijferen: ……..lant Ginckel.
Het is net of jij en ik een verschillend archef gebruiken. Bij de kaart van Kempinck staat bij mij toch echt inventarisnummer 0012-1569, maar inderdaad wordt je er ook heen verwezen via 0012-0K247.
En de kaart die jij noemt van het Ginkelse Veld kan ik dan weer niet vinden via het door jou opgegeven nummer. Wel via 0124-5436-1661-70. De processtukken zijn gedigitaliseerd, je moet alleen wel even 1279 bladzijden doorploegen om te bekijken waar je moet zijn. Het is processtuk 70 maar ik zie geen volgorde van de stukken. Op p. 885 heeft een kaart gezeten, en p. 881 gaat over Ede, Hindekamp en Schapen. Maar of dat het is??
Ik heb jouw bron https://mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/de-weg-van-de-koning bekeken.
Het boek “Het Loo, de Oranjes en de jacht” van Louise van Everdingen is een standaardwerk. Helaas heeft zij weinig aandacht geschonken aan de koningswegen. Van Everdingen beschrijft uitvoerig de diverse vormen van jachtbeoefening, waaronder de parforce jacht te paard, waarvan W III een groot liefhebber was. Er worden diverse grote jachtpartijen beschreven. Omdat de parforce jacht een vluchtend hert achtervolgde, ging de route dwars door bos en veld. De koningswegen vormden een netwerk waarover de diverse jachthuizen goed bereikt konden worden, en dat was belangrijk omdat W III zo deze jachthuizen snel kon bereiken. Bovendien waren ze nodig voor de logistiek rondom een koninklijke jachtpartij, veelal grootschalige ondernemingen. Liane zit er ook naast als ze het heeft over jachthuis de Ginkel in Ede”. De Ginkel was een landbouwenclave aan de oostrand van de Ginkelse Hei. Daar waren ook enige boerderijen te vinden. Omdat er meerdere wegen samen kwamen en elkaar kruisten werd één van die boerderijen Brouwers Ginckel genoemd, daar kwam Herberg de Zuid Ginkel uit voort. Die lokatie aan het eind van de Koningsweg uit Dieren, was een plaats van samenkomst voor de jacht van wW III. In het centrum van Ede staat nog steeds het (restant van) een jachhuis van W III. Maar dat is een ander verhaal. ( zie de link die ik eerder gaf) Recent is de masterscriptie van dr. Peter Bijster verschenen: “Snelwegen voor de Koning” (downloadbaar bij de RUG). Gaat inderdaad over de Koningswegen. Hij zet vraagtekens bij de koningsweg tussen Dieren en Ginkel. Maar hij biedt veel nieuwe informatie. Als hij schrijft, bijvoorbeeld, dat W III bij de aanleg van koningswegen rekening hield (moest houden?) met eeuwenoude gebruiken van marken en maalschappen, kunnen we ook verklaren waarom de koningsweg bij Ginkel ophield. Want daar kwam je op de Ginkelse Hei, in bezit van het buurschap Ede-Veldhuizen. Omdat het verlengde van de koningsweg, voordat hij bij het jachthuis in Ede aankwam, ook door het malebos Edesche Bosch zou moeten lopen (een productiebos) is het niet ondenkbaar dat de jachthuizen te Dieren en Ede wel verbonden waren door een koningsweg, maar dat tussen Ginkel en Ede gebruik gemaakt werd van bestaande wegen. Overigens stond dat Edese jachthuis ook aan de doorgaande route tussen kasteel Amerongen en de Hof te Dieren. En volgens Leijden liepen er van Ede mogelijk ook koningswegen noordwaarts, richting Otterlo (en vandaar op Apeldoorn met het Loo).
dank voor deze uitgebreide reactie. Mijn vermoeden blijft overeind dat de Koningswegen dus niet zozeer voor de jacht zelf als wel voor de transporten nodig waren en om te reizen tussen de jachtgebieden, jachthuizen en hoven. Dan zou de ziekelijke Willem 3, inderdaad Stadhouder in Nederland en koning in Engeland, die lange afstanden goed per rijtuig hebben kunnen doen, om daarna weer fit te zijn voor de jacht. Dat rijtuig is in zoverre belangrijk dat je daar een ander type weg voor nodig hebt. Niet teveel kuilen, niet teveel zand. Er moest dus best wat arbeid in het aanleggen van zo’n weg gestoken worden.
Dat de Koningsweg Dieren-Ginckel in Ginckel ophoudt heeft me vanaf het begin verbaasd. Dat stuk dat ik las had het over een jachthuis daar, maar dat ben ik nergens anders tegengekomen. Jij denkt dus dat het een weg is van Dieren naar Ede, en op het stuk tussen Ede en Ginkel gebruikt maakt van bestaande wegen. Dat klinkt plausibel. Op twee kaarten staat bij Ginckel een struijk en wervelstruik getekend. Daar houdt de Koningsweg op, bij een wervelstruik.
Interessant dat Bijster vraagtekens zet bij de Koningsweg tussen Dieren en Ginckel. Maar voorlopig ligt er wel een kaarsrecht spoor in het veld en dat zochten we op! Ik ga de informatie in mijn blog aanpassen. Reuze dank voor al deze informatie.
Iets anders: je hebt het over Brouwers Hof in Ginckel. Op de kaart van Kempinck uit 1610 wordt genoemd: Richters van Wageningen Erff en Ginckels huijs. Weet jij welk erf in Ginkel in 1610 van de Richter in Wageningen was?
Over welke kaart gaat het? Ik ken in het GA in archieftoegang 0012 Rekenkamer het inv.nr. OK247, een Cartken over het geschil van de limiten. Ca. 1610 gemaakt door Kempinck. Maar zie daar de door jou genoemde huizen niet op terug
Ja die kaart. Hij tekent geen huizen, hij tekent een stippellijn vanaf de windroos bij de Paelberg naar het noordwesten en zet daarbij (uit het hoofd) dese linie raait op het Richters van Wageningen Erff en Ginckels huijs. Uit het hoofd hoor, ik heb de kaart er nu niet bij.
Over welke kaart (inv.nr.) gaat het?
0012-1569, je noemde net de juiste kaart. Het gaat om de tekst die van de windroos onderaan bij de Paelberg naar het NoordWesten loopt. De tekst is (ik heb de kaart er nu wel bij) Dese blinde linie raeijt op des Richters van Wageningens Erff ende Huijs toe Ginckell aen.
hoi Jan, ik heb de tekst van het blog aangepast. En ik heb het rapport van Bijster gelezen over de Koningswegen: interessant, dank voor de link!. Bijster twijfelt niet aan de Koningsweg tussen Dieren en Ginckel: hij twijfelt aan de Koningsweg van Oud-Reemst naar Loenen, maar de paragraaf waar hij dat in schrijft, 3.9, heeft een foute titel. Verwarrend!
Recent is een proefschift over de koningswegen verschenen. Peter Bijster: “Snelwegen voor de Koning”. Downloadbaar bij de RUG. Aan te bevelen.
Hallo Mathilde,
dat is grappig, wij hebben daar gister ook gelopen, een etappe van het Zwerfpad van de Apeldoornseweg naar Planken Wambuis, wij hadden prachtig weer! 🙂 Toen we thuis kwamen even op je blog gekeken of je iets over dit gebied had geschreven, en ta da! Wat een toeval!
Ik had het graag voor de wandeling gelezen, maar ja, toen liep jij daar ook ergens ( of niet, verwarrend!)
Vandaag op Maps even naar het gebied gekeken, die Koningsweg is op de satelietkaart ook goed te zien…. Nog een fijne 2e Kerstdag vandaag en de beste wensen voor het nieuwe jaar!!
Wij liepen daar op 24 december en het regende. Maar mooi gebied daar! In de gids bij dat LAW-pad daar zouden ze moeten schrijven dat je de onzichtbare kruising voorzichtig over moet steken, stel dat er een jachtstoet aankomt….Ik heb eerder geschreven over het doorbraakdal waar jullie ook doorheen gekomen zijn: het vlakke lage stuk tussen Mossel en Nieuw-Reemst, misschien wel het mooiste doorbraakdal van Nederland (een van de weinige zonder asfaltweg erdoor). Wandel en geniet.
In de eerste alinea schrijft Mathilde: “Blijkbaar ging hij nietr te paard maar met een rijtuig door zijn grote grondgebied”. Maar de grote passie vn WIII wa nu juist de par force jacht, te paard achter een hert aanzitten. Alle verhalen over WIII en de jacht noemen dit expliciet, juist omdat hij zo’n zwakke gezondheid had was dit opmerkelijk.
In de tweede alinea schrijft Mathilde vervolgens dat de eigenaren van de gronden waar een koningsweg moest komen daar enthousiast in toestemden. Ik heb dat nergens kunnen vinden. Wel opmerkelijk is dat er in Ede een jachthuis stond, https://www.erfgoedede.nl/kijlstra-verhalen/219-het-edese-jachthuis-vanstadhouder-koning-willem-iii.html
In de derde alinea schrijft Mathilde dat de Koningsweg van Dieren naar de Ginkel al door WII is aangelegd. Ik heb dat nergend kunnen vinden. Wat is de bron?
hoi Jan,
eerste opmerking over de paarden: bron is mijngelderland.nl, ik zet de link onderaan. Of die bron betrouwbaar is? Misschien niet betrouwbaarder dan ik. Ik begreep dat hij de lange afstanden per rijtuig deed, de Koningswegen lopen van Hof naar Hof. De Koningswegen zijn geen jachtwegen, maar verbindingswegen om van jachtgrond naar jachtgrond te reizen. Was hij aangekomen, dan ging hij vast te paard op jacht. Schieten vanuit een rijtuig lijkt me niet handig.
Tweede opmerking: enthousiast is niet serieus bedoeld. Integendeel, ze hadden er een hekel aan, maar hebben dat vast niet laten blijken.
Derde opmerking: Willem 3 of Willem 2? Dit heb ik ook van die site overgeschreven. Ik zit net op de kaarten van uit de 17de eeuw te kijken, en ik zie de Koningsweg pas op de kaart van Elshoff uit 1722 verschijnen. Hmm, je zou dus best gelijk kunnen hebben!
Hier de link naar mijn bron, bekijk het maar eens. De andere sites waar ik informatie tegenkom schrijven elkaars tekst over.
https://mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/de-weg-van-de-koning
Lian van der Zon noemt geen bronnen. En slaat zo hier en daar de plank mis.
Groeten
Jan
Mathilde, wat een raak excursieverslag !
Ik ga deze blog als nieuwjaarsgroet voor
enkele kennissen verzenden.
Willem III zoals hier genoemd was waarschijnlijk Stadhouder van 5 van de 7 gewesten vanaf 1672 en vanaf 1689 Koning van Engeland, Schotland, Ierland enz. Dus het was een koning. D benaming Koningswegen is dus correct. Maar niet van het Koninkrijk der Nederlanden. Dat bestond toen nog niet.
Willem III was niet waarschijnlijk, maar zeker stadhouder. Vanaf 1672 van Holland, Zeeland en Utrecht. In 1675 kwamen daar Overijssel en Gelte bij, en tenslotte, in 1696, ook Drenthe. Het klopt dat hij koning was, van Engeland. En inderdaad niet van het toen nog niet bestaande Koninkrijk der Nederlanden. Maar dat wordt in de tekst dan ook nergens genoemd.
Koning-Stadhouder staat op Wikipedia.
Raymond schreef dat W III waarschijnlijk stadhouder was. Ik schreef dat hij dat zeker was. En ook (later) koning van Engeland, zoals Wikipedia terecht vermeldt. Overigens moet Wikipedia als bron met de nodige voorzichtigheid gebruikt worden.