Het Oranje Nassau Oord in 1653

Op deze kaart heeft Nicolaes van Geelkercken de zuidoosthoek van het Moftbos getekend, het grote overheidsbos van de Gelderse Rekenkamer. Aan de randen werden daar in de tijd van Van Geelkercken stukjes afgeknabbeld: rijke mensen kochten stukjes land op. Deze kaart geeft het land weer dat gekocht was door Raesvelt. Uiteindelijk is het hele Moftbos verkocht. Nog later werd het hele gebied volgeplant met naaldbomen. Zou de kaart van Nicolaes 368 jaar later echt nog herkenbaar zijn? Jazeker, kijk mee.

Sorry dat ik stoor. Rechts op deze site staat een doneerknop. Met 3 euro kun je deze site steunen. Voor een kop koffie onderweg voor Geert en mij. Hoeft niet, mag wel.

Eerst oriënteren: het noorden ligt rechts. Links onderin Rinckom, de Harttense Beeck en de molen De Bock (Bokkedijk). Linksbovenin ligt de Munckenkuijl, daar ligt nu het stadion op de berg. Rechtsonderin kasteel Grunsfoort.

Ik teken de lijnen van de kaart na op het AHN. Op een klein stukje diagonaal dwars door het nieuwe bezit na is alles herkenbaar. Ik vermoed dat het stukje E-M er nooit is geweest. Waarom zou iemand een wildwal aanleggen tussen twee bospercelen die beide van hem zijn? Hij heeft waarschijnlijk alleen de uitbreiding van een wal voorzien.

september 2023: 
Ons nieuwe boek: Lopen in de Moft op oude kaarten vordert gestaag. De Moft is het grote bos tussen Ede, Bennekom, Wageningen en Renkum. Daarvan zijn in de loop der eeuwen veel kaarten gemaakt. Die kaarten bespreken we en dan gaan we erop wandelen. Ook gaan we wandelen aan de hand van archiefstukken met veldnamen zonder kaartje. Interesse? Schrijf je in zodat we weten hoeveel belangstelling er is: een beetje belangstelling inspireert enorm bij de laatste 5% perfectie (wat de helft van het werk is). Hoe je je inschrijft? Stuur een mail naar contact@landschaplopen.com. Inschrijven is helemaal vrijblijvend; ik wil alleen de belangstelling polsen. Tot nu toe hebben vier mensen positief gereageerd, fijn! Maar daar ga ik niet enthousiast een boek voor schrijven hoor - verder niemand?

Waar nu het ONO ligt, stond toen Raesvelts huijs. Raesvelt was een rijk man die heel wat gronden op had gekocht van het Klooster van Renkum en van de Moft. Hij kan als stichter van het huidige landgoed ONO beschouwd worden. De tekst bij de kaart is niet zeer informatief, en geef ik hieronder voor mijn abonnees.

Een goed herkenningspunt is punt L links bovenin: dat zijn de grafheuvels bovenop de Wageningse Berg. Die liggen precies op de punt van de Trijangel. Die scherpe punt ligt er nog net zo:

L – M – N is nu een wandelpad langs een wal. Bij punt N is een stuk van deze wal hersteld. Nicolaes noemt de weg de ‘Allee ofte Wegh buijten den Wall‘. De bouwgronden liggen naast die wal in het perceel M – N – I – E. Nicolaes schrijft hierover: Ao 1654 [-] Novemb is dit parseil afgegraven  met M en N geteijkent. Nou wreekt me dat ik iets kort wil vertellen wat eigenlijk een langer verhaal is: de kaart van Nicolaes uit 1650 is later gecopieert blijkbaar om deze nieuwe afgegraven percelen te laten zien.

Afgraven moet waarschijnlijk letterlijk worden gelezen: een stuk grond van een groter stuk grond afhalen door middel van een grave: een sloot (met een wal).

Eerder had Raesvelt al de Langenberg en de Kortenberg gekocht, met als westgrens de huidige Sparrenlaan. In 1649 kocht hij de Trijangel en in 1654 de bouwgronden van Groenendaal. De herstelde wal aan weerszijden van het fietspad, is dus niet de alleroudste wal van Raesvelt, maar de tweede, om zijn nieuwe uitgebreide Goed heen.

Van Geelkercken schrijft ook een B op zijn kaart, waar een bergje ligt en een oudere wal een flauwe bocht maakt. Deze heuvel ligt verscholen in het bos: hij ligt middenin een perceel naaldhout en valt daardoor niet op. Ik noem hem de Nicolaesheuvel, naar Nicolaes van Geelkercken die als enige dit duin op een kaart zet.

Ik leg de kaart op Google Earth Pro. Dan blijkt dat de hoek van de wegen onderlangs en over de berg absoluut helemaal niet kloppen. Ook het bergsken ligt op de verkeerde plek. Ik begrijp dat het lastig is iets te zien hierop: ik doe dit online en kan schuiven met de doorzichtigheid van de kaart en inzoomen natuurlijk. Dan zie je het beter uiteraard. Op dit blog voeg ik niet meer dan een screenshot daarvan toe. Als je op het plaatje klikt, zie je het groter (dat geldt voor alle plaatjes op dit blog).

Het bergsken zal het St Jansheuveltje zijn tussen de oprijlaan en de beek, met een mooie beuk erop. Nicolaes moet dat thuis uit het hoofd erbij gezet hebben, vergeten op te meten waar het lag. “Oeps, het bergje, vergeten, waar lag dat, moet ik er nou nogmaals heen, nou ja, daar ongeveer.”

Wat ik ook merkwaardig vind, is dat de Koerheuvel er niet op staat, en sowieso die duinenrij niet. De Koerheuvel is het kleine heuveltje met de grote beuk erop naast een klein heideveldje. Het is wel waarschijnlijk dat de naam Langenberg op dat lange duin slaat.

Er veranderde niets in Nederland zolang met kruiwagen en schop grond verzet werd. Waarom zou je een wal effenen als je bomen wilt planten? Waarom zou je een weg verplaatsen? Pas sinds bulldozers hun alles verpletterende werk doen verdwijnen oude wallen en paden. Niet alleen onder woonwijken, wegen en industriegebieden, maar ook onder nieuwe natuur. Jammer is dat toch.

Ik teken de kaart in op een actuele topokaart en maak er een fijne wandeling van:

Tipboek over de geschiedenis van de bossen van de Zuidwest Veluwe: Voor profijt en genoegen

Alle afbeeldingen