Bietenvelden in Reemst?

Nu een kaart waar weinig opstaat, die misschien wel of misschien niet van Elshoff is, maar wel iets van zijn handschrift weg heeft. De letter R bijvoorbeeld.

De kaart ligt in het Gelders Archief in een archiefmap van Huis Keppel met stukken uit 1774 en 1783, maar dat is – zoals het hele archief van Keppel – alleen op aanvraag in te zien. De titel is volgens het Gelders Archief: Bietvelden in het Reemsterveld gelegen langs de Amsterdamse weg in ambt Ede.

Er staat niet zoveel herkenbaars op de kaart. Eigenlijk maar twee dingen: de Amsterdamse weg, en onderaan links staat ‘Oude wal’. Dat is het. Geen windroos, geen grenspalen, geen huis. Wel een raar stukje middenbovenin: waarom zou de karteerder daar zo’n raar hoekje hebben gemaakt? En de maten in Roeden, dat is natuurlijk handig: ik zou een stukje papier kunnen maken in deze vorm en dan schuiven maar.

Zijn het genoeg aanknopingspunten? Ik hoop dat de vormen nog een beetje lijken op vormen die ik nu nog kan terugvinden. En ik reken erop dat het noorden of ligt zoals de kaart nu ligt, of links ligt: dat lijkt me logisch bij het schrijven van het woord Amsterdamseweg.

Ik ken maar een combinatie van Amsterdamseweg – Reemsterveld – Ede: dat moet de weg van Ede naar Arnhem zijn. En wel het stuk rond restaurant Planken Wambuis. De weg is nogal eens verschoven is vanwege de zandverstuiving van het Ginkelsezand, dus ik moet me niks aantrekken van de bochtjes op de kaart. Hier de kaart van Reemst, de Amsterdamse weg is de rode weg in het zuiden naar het hoekpunt onderaan bij het Hazeleger.

Ik ga dus op zoek naar een oude wal op dit stuk van de weg, waarbij de weg best een 100 meter verschoven kan zijn. Ik ken op dat stuk maar een wal! Eentje! De wal langs de Vossenweg. Zou het?

Dan is het noorden links, want de Vossenweg loopt noordzuid. De Vossenweg loopt over de grens tussen Ginkel en Reemst ten westen van restaurant Planken Wambuis aan de Arnhemseweg. Maar dat vind ik een zwak punt: de wal van de Vossenweg is de grens, waarom zet Elshoff dat er niet bij? Mis ik een stippellijntje?

De wal van de Vossenweg loopt noordzuid precies ten oosten van de kamduinen van stuifzandeieren. Ik vroeg me al langer af waarom die kamduinen zo recht lopen hier, net zoals langs de akker van Nieuw-Reemst. Alsof iemand hier zijn best deed om het zand tegen te houden. Zouden hier bietenvelden hebben gelegen? Dan hoorden ze bij Planken-Wambuis, vroeger ook wel Dennenbosch genoemd, en volgens Van der Aa was dat rond 1850 een landbouwenclave waar 1 huis stond met 8 zielen. Helaas schrijft hij niet of ze bieten verbouwden. O ja, heidevelden.

Maar dan herinner ik me iets en ga naar Topotijdreis 1879. En ja hoor: dat rare stukje aan de oostkant van de bietenvelden lijkt op het stukje bij restaurant Planken Wambuis. Het is anders dan nu, maar het lijkt er zoveel op, dat moet kloppen. Dus toch?

Bietenvelden dus bij Planken Wambuis? Jan stelt heel terecht dat het woord Bietvelden waarschijnlijk gelezen moet worden als Heetvelden, heidevelden dus. Dat klinkt heel logisch, want heidevelden liggen er genoeg in Reemst, en van bietenvelden daar hebben we nog nooit gehoord.

Maar waarom zou je een kaart maken van heidevelden als het daar in alle windrichtingen tot aan de horizon zo ongeveer heide was? Ik zie twee opties: de eerste is dat er heidevelden werden toegewezen aan een boerderij, en dat zou dan in dit geval de boerderij Dennenbosch of Planken Wambuis zijn. Misschien mochten de bewoners in dat gedeelte hun schapen weiden. De tweede optie is dat er iets te gebeuren stond met die heidevelden, dat ze bebost zouden worden of zo. Dat vind ik logischer, we puzzelen verder op die optie.

En dan herinner ik me nog een kaart: de verpondingskaart van Reemst uit 1809, die is gemaakt ten behoeve van de grondbelasting. Hier is tie:

Op deze kaart staat Reemst. We zien Oud-Reemst, Nieuw-Reemst, Mossel en linksonder Planken Wambuis. Het is een rare kaart met nogal wat fouten. Zo staat Oud-Reemst er gedraaid op. Dat maakt dat ik deze kaart niet erg vertrouw en hij dus ook uit mijn hoofd verdwijnt als ik op zoek ben naar puzzelstukjes. Maar de vorm van het bos in de zuidwesthoek lijkt wel wat op de bietenvelden. Genoeg in elk geval om te onderzoeken of dit op hetzelfde gebied slaat.

Ik teken de kaart ‘op het beworp’ (met een natte vinger) over op het AHN. Nou dat is helemaal niet gek voor een eerste poging. De wal klopt, de afstanden niet echt (veel te groot), de oude lijnen zijn nog zichtbaar. Maar iets klopt er niet: dan liep de Amsterdamse weg zuidelijker, en daarvan zie ik geen sporen in het bos. Hmm, zwak.

We puzzelen verder op de kaart met de ‘Bietvelden’ die dus Heetvelden zullen zijn. Onze theorie is dat die kaart aangeeft waar bebost zal gaan worden. Dat klinkt superlogisch. Op het AHN zie je namelijk dat stuifzand vanuit het westen oprukt vanuit het Ginkelsezand, nu een prachtig heideveld ten zuiden van de schaapskooi. Stuifzanden vinden we nu fantastisch, maar waren rond 1800 ontembare monsters.

Het echtpaar Torck-De Roode van Heeckeren, eigenaar van kasteel Rozendael tussen 1765 en 1793 toen ze beiden overleden, en dus ook eigenaar van Reemst, begon in Reemst met het beteugelen van die stuifzanden. Het eerste bos dat ze lieten planten was dit bos in de zuidwesthoek van Reemst om het stuifzand vanuit de Ginkel tegen te houden. Dat was niet overbodig: op het AHN zie je dat het Ginkelsezand de grens tussen Reemst en Ginkel allang overgestoken was. Het echtpaar bouwde rond 1782 een hut voor hun boswerkers: het Planken Wambuis: geen wonder dus dat die hut niet op de Heetveldenkaart staat. In 1793 werd het eerste dennenhout verkocht.

Dan is de Bietenveldenkaart een plankaart ter voorbereiding van het planten van dit bos. Geen wonder dat hij zo eenvoudig is: hij was niet om aan de muur te hangen. Het Gelders Archief dateert de kaart in 1774. Dan is het bos geplant tussen 1774 en 1782. Het bos volgt niet precies de lijnen op de Heetveldenkaart, maar wel ongeveer. Blijkbaar kwam het niet op een meter.

Ik fiets naar het Gelders Archief en mag de stukken zien. Ik heb ze getranscribeerd en ik heb antwoord op mijn vragen!

Alle afbeeldingen