Vandaag heb ik de Kromme Eem van bron bij Doesburg tot monding in de Rijn afgefietst. Van de beek is echt helemaal niks over. Ik ben begonnen op de hoek van de Goorsteeg met de Lunterseweg. Uiteraard moet de beek verder bovenstrooms beginnen (ik ben op de stuwwal begonnen en heb door de Veenen gefietst), maar ik zie alleen droge greppels. Dit punt is in elk geval herkenbaar.
In mijn boek ‘Water in het Binnenveld’ beschrijf ik de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld, het gebied tussen Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen. Bekijk dit boek bij bol.com.
Ik fiets door de polder en al snel zie ik water in de sloot. Sloten voegen zich samen en tenslotte stroomt dit water samen bij de Schampsteeg onder de A30 door. Hier ligt een kantelstuw.
Ik kan dit water niet de A30 onderdoor volgen.
Dus ik fiets terug naar de Goorsteeg en steek de snelweg over. Aan de andere kant zoek ik de duiker weer op en volg het water. Hier gaat dit water de Meikade onderdoor, ook met een kantelstuw.
Maar dit is niet de Kromme Eem: dit is de Munnikensloot, die als nieuwe afvoer van de Doesburgherpolder in gebruik is genomen in de 17de eeuw. De Kromme Eem of de Gelderse Wetering of de Gelderse Waterlossing loopt naar het zuiden naar het Doesburgerschut aan de Doesburgerdijk.
Ik neem aan dat precies bekend is waar dit beroemde schut gelegen heeft, maar waarom zie ik geen bankje, geen paaltje, geen bordje? Volgens mijn berekeningen lag het hier, en dat is even ten oosten van de Heremeijersteeg. De sloot staat droog.
Ik verlaat Doesburg, kom in Veldhuizen, en fiets verder over de Heremeijersteeg naar het zuiden. Ik pak de Kromme Eem of Gelderse Wetering weer op bij de N224. Hier stroomt wel degelijk behoorlijk wat water van de kant waar ik wil dat het vanaf komt. Maar hoe kan het dan dat die sloot bij de Doesburgerdijk droog staat?
Ik steek de N224 over en kom in een industriegebied waar de Kromme Eem vakkundig is weggewerkt. Ik kom op de oude Buurtsteeg of Schuttersweg (bij het schut), de zuidelijke grens van Veldhuizen. Hier moet het Veldhuizerschut gelegen hebben.
Ik ga de A30 weer onderdoor en ga rechtsaf. Dan ben ik nu in Maanen. Ik blijf langs de A12 fietsen, want ergens moet het water eronderdoor gaan. Ik fiets heen en weer en mis de plek bijna vanwege een bosje. Maar gesnapt!
Via een sluiproute kan ik daar komen. Hier gaat het water van de Gelderse Wetering, voorheen de Kromme Eem, de A12 onderdoor bij een klepstuw.
Nou moet ik een eind omfietsen want ik kan deze duiker niet door. Aan de andere kant pik ik hem weer op.
Hier begint de nieuwe wetering, en die loopt even verder door het nieuwe natuurgebied ‘De Groene Grens’ naar Veenendaal. Deze nieuwe wetering is gegraven in 1671.
Ik zie niets van het Maanderschut. Helaas heb ik hier geen foto van. Op sommige plekken is aan de perceelsgrenzen nog wel te zien hoe de rechte Gelderse Wetering, de vergraven Kromme Eem dus, liep. Maar op de fiets zie je daar niets van. Wel is de Eemwal te zien, want daar kun je nu overheen wandelen. Die wal moet de Wageningse en Bennekomse polders beschermd hebben tegen de Kromme Eem, dus de Kromme Eem lag op deze foto links van de brug.
In het natuurgebied de Binnenveldse Hooilanden is de Kromme Eem hersteld. Alleen stroomt hij nu de andere kant op.
Ik fiets verder over de Veensteeg en kom bij de Haarwal. Die beschermde de Nudepolders tegen de Kromme Eem. De Kromme Eem is ook hier verdwenen, maar is nog lang zichtbaar geweest op kaarten aan de perceelsgrenzen.
Dan kom ik bij de brug over de Haarwal waar de Davidsgrift zich afsplitst van de Kromme Eem. De Kromme Eem liep door het weiland links achter de brug. Vanaf hier verder naar beneden is de Kromme Eem al in de 12de eeuw vergraven tot de Grift.
Tenslotte kom ik bij de Grebbesluis. Vanaf hier stroomt de Kromme Eem onder langs de Grebbeberg naar de Rijn.
De Kromme Eem en Gelderse Wetering in 1896:
Mijn route en de plekken van de foto’s:
Alle afbeeldingen
topotijdreis 
topotijdreis, bewerking Mathilde Foto: Mathilde, 2020 Foto: Mathilde, 2020. Foto: Mathilde, 2020 Foto: Mathilde, 2020. Binnenveld 2020. Foto: Mathilde, 2020 Foto: Mathilde, 2020. Foto: Mathilde, 2020. Foto: Mathilde, 2020. Foto: Mathilde, 2020. Foto: Mathilde 2020. foto: Mathilde 2020 Binnenveld – 2020 Zijdvang en Valleikanaal 2018 Grebbesluis 2018
In het verleden is er in Veenendaal vaak een discussie gevoerd of er nu wel of niet een klooster op de Emmikhuizerberg heeft gestaan. In de nieuwere literatuur over de geschiedenis van Veenendaal wordt algemeen aangenomen dat dit niet het geval is geweest. De Kartuizermonniken van het klooster Nieuwlicht bij Utrecht hadden in deze omgeving wel veel grond in hun bezit. Ook zijn er op de Emmikhuizerberg meerdere kappellen geweest, maar geen klooster.
Zo had ik het ook gelezen. Maar Jan Kijlstra zoekt nog even door.
Is het niet wat kort door de bocht om de Kromme Eem al te laten beginnen op de hoek van de Goorsteeg en de Lunterse (niet: Lunterense)weg? Overigens laat sGrooten de afwatering van het gebied al bij Meulunteren beginnen. De voormalige boerderij De Plankenbrug was genoemd naar de nabij gelegen brug in de Maanderbuurtweg, Die De Wetering kruiste. De brug was hoog gelegen, omdat de Wetering ter plekke was ingegraven om de dekzandrug te kunnen passeren. Ik heb wel eens een foto gezien (gemaakt?) van die doorgraving, maar waar deze is gebleven?
sGrooten laat de Kromme Eem beginnen ten noorden van een dekzandrug. Volgens mij is dat onlogisch; die dekzandrug zal de waterscheiding geweest zijn tussen de Luntersebeek en de Kromme Eem. Ik denk wel dat de Veenen of Veentjes in de Kromme Eem afwaterde. Maar ik zag geen enkele duiker onder de Lunterseweg door. Vandaar dit kruispunt maar even als ‘bron’. Op de gekleurde kaart van Van Geelkercken van buurschap Doesburgh uit 1655 begint de beek die lost door het Doesburgerschut, bij Beetrum. Daar tekent hij een stroompje vanaf de stuwwal de polder in, en een vonder (en misschien een heul maar dat kan ook een heuvel zijn).
Ik heb de Lunterseweg aangepast.
Ik ben benieuwd naar de foto. Daar moet de A12 bovenop zijn gelegd. Eigenlijk is de oude Planken brug alleen een beetje verbreed en verstevigd….
Is een “munnikensloot” ook een
sloot met een mankement? een onvolledige sloot?
of moeten we ook hier aan de monniken denken.
Er zit bij de Slaperdijk een hoek in de sloot. Of twee dus eigenlijk. De sloot komt uit het oosten, buigt bij de Slaperdijk naar het noorden, en gaat dan bij de Munnikenheul verder naar het westen. Dus zeker een manke sloot. Ik ben overtuigd dat er toponiemen zijn met Munniken erin die te maken hebben met monniken, maar ook dat er vele zijn die oorspronkelijk Munck- waren, wat verbasterd is tot het bekende woord Munnik. Ik ga daar eens een blog aan wijden.
Naast Munnikensoot kennen we in Veenendaal de Munnikenweg, en in de Slaperdijk zat een Munnikenheul. En op de Emminkhuizerberg heeft een klooster gestaan.
Ik lees vaker over een klooster op de Emminkhuizerberg, maar zie op oude kaarten niet meer dan een kapel. Maar die kaarten zijn van na de reformatie, dus toen was het klooster waarschijnlijk al weg, net als Mariendaal en Renkum. Heb je meer informatie over het klooster?
In elk geval lijkt me de Munnikensloot nieuwer dan het klooster, en de heul sowieso natuurlijk, want de Slaperdijk dateert van 1651.
Geert en ik hebben een alternatieve etymologie voor Munnik bedacht. Binnenkort lees je er meer over.
Dank weer voor je reacties. Het blog wordt er alleen maar beter van.
Een kapel betekent ook celebranten, en die woonden toch doorgaans in een klooster?
Ik stuur je een boekje op dat je zeker kent, over de grijze toren of zoiets, over ede-veldhuizen. Daarin staat dat het klooster op de berg een fabeltje is. Dat betekent niet dat deze schrijver zeker gelijk heeft, maar ik zie vooralsnog geen reden om aan te nemen dat het wel zo is. Zijn er boeken bekend die ze verluchtigd hebben zoals Mariendaal, staan ze in stukken in archieven zoals Renkum, is het bekend welke landerijen ze hadden en aan wie die zijn verkocht? Hebben ze zich met de vervening bemoeid? Vooralsnog zie ik niets, maar ik draai graag om hoor.
Dat boekje is “Rond de grijze torem”, een oude uitgave van het buurschap Ede-Veldhuizen. De auteur is Schreuders, een onderwijzer. Fanatiek lokaal historicus, maar aantoonbaar niet altijd betrouwbaar in z’n informatie.. Zoals vaker had hij neiging een verhaal te vertellen zonder betrouwbare onderbouwing. Het boek heeft dan ook een groot manco: er is geen bronvermelding. Emminkhuizen was (en is) Renswoude. Dus zou er in de archieven van Renswoude iets te vinden moeten zijn. Maar ook in Veenendaal. Op oude kaarten zie je op de berg wel een kapel, in teksten is er sprake van een kastel. Daar zet ik vragtekens bij, in Renswoude was er al een kasteel, daar is het dorp Renswoude bij ontstaan. Ik zal eens rondvragen.
,
Lees ook even de bijdrage van Evert Jan hierover.
Ik heb soms de neiging om een routekaart te willen tekenen bij je verhalen. Je moet de kaart er eigenlijk bij hebben. Toch grappig dat sommige afwaterpatronen eeuwig kijken te zijn, maar dat er elders blijkbaar toch ook heel veel verandert.
Ik snap je punt. Ik heb mijn route en de plekken van de foto’s toegevoegd. Nou is dit geen toeristische fietstocht hoor, het stuk door het industriegebied is alleen interessant omdat je daar onder de windmolens kunt staan.