In 1599 is het deel van de Schoonebeekse Grift door Woudenberg gedempt en verlegd naar het westen. Ik vraag me af of je in 2021 nog een kanaal kunt terugvinden dat in 1599 is gedempt. En ja hoor, geen probleem, kijk maar mee:
De N226 ligt op de oude loop. Logisch: een grift met jaagpad ernaast is natuurlijk niet verdwenen als je hem dempt. Nog even op een oudere kaart kijken hoe die weg er vroeger bij lag. Hier de topokaart uit 1872.
De weg heet hier Weterings Dijk. Een dijk? Hadden ze de grift te hoog gedempt? Nee, ik denk dat het veen in de omgeving is ingeklonken en de weg steeds hoger kwam te liggen. Het jaagpad lag natuurlijk al op een dijk. Je houdt sowieso een dijk over als je een kanaal graaft.
In mijn boek 'Water in het Binnenveld' beschrijf ik de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld, het gebied tussen Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen. Bekijk dit boek bij bol.com.
Met welk materiaal zouden ze die grift gedempt hebben? Logisch lijkt me dat ze daarvoor de grond uit de nieuwe grift hebben gebruikt, maar het is me niet nogal een eind. Respect voor onze voorouders die met kruiwagen en schep niet alleen griften groeven maar ze ook dempten. Ik denk eerlijk gezegd dat er weinig gedempt is. Het stuk bij Geerestein ligt er nu nog steeds, en een kanaal is nooit weg in veengebied. Ik denk dat Gilbert van Schoonbeecke hem eenvoudig heeft laten verlanden.
Langs de oude loop herinneren nog steeds namen van boerderijen aan de oude grift: Griftheuvel (laat me raden, daar is grond gestort), Achter de Wal, De Wetering. En dan bedenk ik iets slims: Ik vermoed dat ze met de uitgegraven grond woonterpen in het veen hebben gemaakt! Die oude boerderijen liggen allemaal net iets hoger aan de oostkant van de grift: die liggen op de uitgegraven grond. Ooh, dit klopt vast. Je moet toch iets met die grond. Je maakt aan weerszijden een dijk met jaagpad en van de rest een woonterp.
Wat ook opvalt is dat de oude loop loodrecht op de ontginningen ligt, en de nieuwe westelijke loop scheef. De oude grift met jaagpad ernaast werd blijkbaar direct in gebruik genomen om veen te ontginnen. Toen de nieuwe loop werd gegraven was de richting van ontginnen bepaald en de grift zal door de ontginningen zijn gegraven. En Gilbert van Schoonbeecke kocht dat veen op en transporteerde het naar Antwerpen.
Twee punten kunnen interessant zijn: het begin en het einde. Aan het begin, de zuidelijke punt, zie ik niets bijzonders behalve een sluis. Maar het eindpunt is opvallend. Hier komt de voormalige Schoonebeekse Grift in de Luntersebeek (die hier nu Heiligenbergerbeek heet sinds het Valleikanaal de beek doormidden knipt). In 1872 zag het er zo uit:
De dijk heet Geeresteinse dijk en er ligt een sloot naast die bij een sluis uitmondt in de Luntersebeek. Hier ligt het Verlaat van Geerestein met Vonder (schotbalken). Een verlaat is een sluis en een vonder is een smalle eenvoudige brug. Een plank over een beek dus. Schotbalken zijn balken die je als stuw dwars over water in een sponning legt, waarmee je de waterstand verhoogt en verlaagt. Ik neem aan dat deze stuw nodig was om te voorkomen dat de grift leegliep in de beek. Wat betekent dat de Heren van Geerestein de grift onderhielden, niks dempen.
Ik vind het erop lijken dat de oude Schoonebeekse grift bij het verlaat van Geerestein de Luntersebeek kruiste, rechtdoor liep dus. Er ligt daar nog een smalle strook bos op die plek. Maar ik heb nergens hier iets over gelezen, dus het zal wel niet.
Hier ligt landgoed Aan den Boom, en dat staat ook al op deze kaart uit 1872, maar ik kan me niet voorstellen dat de Dames van het landgoed via een plank de beek overstaken. Zo ziet dit punt er nu uit (Google streetview): bij het roodwitte hek komt de voormalige grift in de Luntersebeek. Van de verlaat en vonder is niets over, behalve een roodwit hek. Maar ik moet ter plekke kijken. Dat de grift hier rechtdoor zou hebben gelopen is al helemaal niet te zien.
Nou ben ik wel benieuwd of Nicolaes van Geelkercken deze oude loop, die al verdwenen was in zijn tijd, intekent op zijn grote kaart van de waterlopen in dit gebied:
Ik zoom in op Woudenberg.
Ja hoor, hij tekent een kaarsrechte weg langs Lichtenbergh, Woudenberg en Gerestein. Maar hij schrijft er niet iets bij als ‘voormalige grift’. Blijkbaar wist hij dat niet.
Wow, wat kun je veel leren over het landschap door op oude kaarten te turen.
Dag Mathilde, lees net het voorgaande stuk en ik wil daar iets aan toevoegen. De brug lag aan het eind van een kerkenpad van Leusden naar Woudenberg. De dames van het landgoed gingen met een rijtuig naar de kerk, maar de bewoners van Leusden wandelden over het oude pad, wat ook wel schutspad werd genoemd, en staken daar dus de Lunterse beek over. De sponningen voor de planken zijn nog te zien. Er zijn plannen voor restauratie. Groet, Lina
Dank je wel voor je reactie. Hopelijk fiets ik er binnenkort langs om een foto te maken. Geweldig als het zou worden gerestaureerd.