Het Apeldoorns kanaal begint in Dieren en eindigt bij Hattem: het begin- en eindpunt is dus beide in de IJsel. [Anderen schrijven IJssel, maar ik blijf IJsel schrijven ter onderscheid van de Hollandse IJssel. Supereigenwijs ja]. Het water stroomt niet van nature door het kanaal: van nature blijft het door de IJsel stromen. Als de kanaalbouwers niet iets slims bedacht hadden, had het middendeel van het kanaal bij Apeldoorn droog gestaan. Vaak wordt dit met stuwen opgelost, maar niet in het Apeldoorns kanaal. Ze hadden iets anders bedacht: sprengen.
Drie grote sprengen voorzien het kanaal van water. Nou is dit sowieso al sprengengebied, dus het valt een argeloze wandelaar misschien niet eens op. Maar bij beter kijken zie je echt wel het verschil: deze drie sprengen zijn veel dieper en rechter dan de middeleeuwse sprengen die bewoners hebben gegraven voor hun watermolens.
In Apeldoorn ligt de Zwaanspreng (genoemd naar cafe De Zwaan en niet naar de vorm die ik op een zwaan vind lijken). Op de volgende AHN-uitsnede zie je rechts in het wit het kanaal, en links twee grote sprengenstelsels. Die stromen samen in het kanaal. De zuidelijke die bij Dennenheuvel begint is de Zwaanspreng.
Twee foto’s van de Zwaanspreng in Apeldoorn:
Zou die automobilist op de eerste google streetview foto doorhebben dat hij hier het kanaaltje oversteekt dat het grote Apeldoorns kanaal met water vult?
De volgende ligt bij Oosterhuizen bij Lieren en is de Oosterhuizerspreng:
Je ziet het kanaal, de A50 en rechtsonder de Albaplas. Tussen dat meer en de A50 ligt de Oosterhuizerspreng.
Foto’s van de Oosterhuizerspreng, met schotbalkstuwtje en balkenhuisje ernaast:
De derde is bij wandelaars en toeristen het bekendst: de Vrijerbergerspreng. Hierin liggen immers de grote en de kleine Loenense waterval die meer dan 10 meter overbrugt via 6 trappen.
Het benedenstroomse deel hiervan heet de Veldhuizerspreng: dat bestond namelijk al toen de Vrijerbergerspreng werd gegraven.
topboektip: Geschiedenis van het Apeldoorns Kanaal
En tenslotte een prachtig filmpje over dit kanaal. Wat zijn er toch veel hobbyisten in Nederland die vakwerk afleveren. Youtube staat vol pareltjes.
Wat niemand weet is dat dit zuiver bronwater is van hoge kwaliteit en nu er steeds meer een tekort aan zuiver drinkwater komt is dit een pure verspilling van dit kostbare water die direct onder het witte zandgrond wordt gewonnen en dan zo rechtstreeks richting de zee gaat, Sinds mensenheugenis komt er al geen boot meer door en toch wordt hier voor duizenden mensen water verspilt, alsof heel Apeldoorn de kraan wagenwijd open zet, lekker erfgoed is dit, als wij langs de sprengen gingen wandelen dronken we gewoon uit de spreng. En dan nog zijn het niet alleen de sprengen voor het kanaal maar nog veel meer sprengen die zijn gegraven voor wasserijen fabrieken en omdat het water van zo’n goede kwaliteit is, ik denk dat heel Gelderland wel genoeg drinkwater hier aan heeft en dat staat al wel een halve eeuw voor niets te stromen, Hoe kan het waterpeil in de bossen toch steeds lager komen he????? Gewoon dom volk
In wikipedia staat bij Grift Veluwe, dat de molenaars langs de Grift er op tegen waren dat de grift bevaarbaar werd gemaakt…
In 1829 is toen het Apeldoorns kanaal er vlak naast gegraven.
Dus waarschijnlijk een economische reden!
Dank je wel, goed speurwerk.
De reden dat de molenaars protesteren zal wel zijn geweest dat als de Grift bevaarbaar zou worden het waterpeil eerder ten bate van de schipvaart zou worden gereguleerd dan ten bate van de molenaars. Die tegenstrijdige belangen ken ik ook bij watermolens en schipvaart op de beken en rivieren in Oost-Nederland, en zal alom wel een fenomeen zijn geweest
O ja, gevonden!
Ik heb op wikipedia het kanaal en de Grift even opgezocht.
Leuk informatie, het moet een natte boel zijn geweest tussen de Veluwe en de IJssel voordat de Grift gegraven werd in de 14e eeuw.
We hebben ruim 30 jaar geleden het hele kanaal vanaf Dieren naar Hattem geschaatst, wat een eind als je het zo ziet op de kaart!
Merkwaardig eigenlijk, dat ze het kanaal vlak langs de Grift hebben gegraven en niet de Grift zelf hebben gebruikt. Dat heeft vast een goede waterkundige reden, want anders hadden ze dat vele extra werk niet verzet. Dat zoek ik nog wel eens uit. Heb je gezien dat de Appense dijk de waterscheiding is tussen het noorden en het zuiden? Het noorden is inderdaad veel groter; de Grift is echt lang.
Hallo Mathilde, afgelopen week heb ik de Beken Atlas Veluwe ontdekt, daar valt op hoeveel watertjes er naar het Apeldoorns kanaal gaan. Wat is het verschil met de sprengen, die jij hier noemt?
Die bekenatlas is leuk en informatief! Ik heb me jouw vraag ook afgevraagd. In de literatuur over het graven van het Apeldoorns kanaal worden deze drie sprengen genoemd, meer niet. Dus net als jij verwonderde ik me over die andere beken die naar het Apeldoorns Kanaal lijken te gaan. Maar ten noorden van Apeldoorn monden de zijbeken niet uit in het kanaal maar in de Grift die er vlak naast stroomt. Zoom maar eens verder in, dan zie je twee evenwijdige parallelle waterlopen. De rechter is het kanaal, de linker de Grift. Enkele, zoals de Wenumsebeek zie ik wel doorlopen naar het kanaal, maar die is er niet speciaal voor gegraven: die lag er al en is blijkbaar een keer een paar meter doorgetrokken.
Hallo Mathilde, er is maar een beperkte hoeveelheid aan sprengen die uitmonden op het Apeldoorns kanaal. Ik weet niet of het er precies drie zijn, kunnen er ook meer zijn. De Grift komt in het noorden ook uiteindelijk uit op het Apeldoorns kanaal. Er zijn in ieder geval twee reden voor dat er veel wateren richting het kanaal lopen maar er niet op uitmonden. Een reden is dat het Apeldoorns kanaal opgeleid is en een hoger waterpeil heeft dan omliggende wateren. Water wat er op uitmondt moet dus ook een hoger waterpeil hebben (ook opgeleid zijn). Anders komt er geen water bij en als je niet uitkijkt loopt het kanaal zelfs leeg. Deze wateren komen vaak uit in een watergang die parallel blijft lopen aan het Apeldoorns kanaal tot deze ergens onder het Apeldoorns kanaal door gaat met een buis (duiker) of de parallelle watergang zelf mondt uiteindelijk uit op het Apeldoorns kanaal als ze een gelijk of hoger peil heeft als het kanaal (zoals bij de Grift in het noorden van het Apeldoorns kanaal gebeurd). En een andere reden is dat een deel van de sprengen aangelegd is voor industriële en andere toepassingen die aan de andere kant van het Apeldoorns kanaal liggen (vanaf de bron van de spreng gezien). Die sprengen hebben een bron op de flanken van de Veluwe ten westen van het kanaal, lopen dan onder het kanaal door met een buis (duiker) om dan ten oosten van het kanaal weer boven te komen en verder te lopen naar hun bestemmingen. Ik verwacht dat dit bijvoorbeeld bij de Eerbeekse beek het geval is. Je kunt de duikers zien op de Legger van het waterschap. Daar staan de verschillende wateren op en ook de duikers die dan onder het kanaal doorlopen. https://valleienveluwe.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=fbdc987ef32141158061e9bbfaaef00f
Marleen, super bedankt voor deze aanvullende informatie.