Dit is een kaart van het Schependom van Arnhem: rechtsonder ligt Arnhem, linksboven ligt Reemst, Pampel en Deelen. Er zijn meerdere versies van deze kaart: logisch, nu kopieer of scan je een kaart en klaar. Maar in de 17de eeuw moest voor elk nieuw doel een nieuwe kaart gemaakt worden. Daarbij gebruikte men nogal eens een oude kaart.
De kaart is gemaakt door Nicolaes van Geelkercken en is 52 bij 62 cm groot. Bij de beschrijving in het archief staat 1610 – 1656: blijkbaar heeft Nicolaes in 1656 een oude kaart uit 1610 gebruikt als origineel. Het moet een van zijn laatste kaarten geweest zijn, want Nicolaes is in 1656 overleden. Er zit geen stuk bij, dus ik moet het doen met de kaart zelf. Gelukkig kladdert Nicolaes vaak alle hoekjes van de kaart vol, dus informatie genoeg; jammer dat zijn handschrift zo lastig leesbaar is.
Voordat ik me verdiep in de kaart zelf, lees ik de tekst linksboven: heb gemeten als volgt, en dan volgt een lijst met letters plus lengtes. Aha, ik zie het: hij heeft de grens rond het Schependom van Arnhem opgemeten. Het doel van een kaart is altijd belangrijk want dat is waarvoor de opdrachtgever betaalde. De rest is ter oriëntatie. Dat betekent in dit geval dat Nicolaes de grens nauwkeurig heeft opgemeten. Maar dat wil niet zeggen dat hij die grens ook nauwkeurig op de kaart heeft ingetekend: hij heeft immers een oude kaart uit 1610 gebruikt als onderlegger, daarop de grens zo goed mogelijk ingetekend en daar de maten bij gezet. De legenda klopt, de kaart niet.
Rechtsonder staat ook een priegeltekst. Zie onderaan.
Het Schependom van Arnhem heeft Nicolaes met rood omtrokken. Ten zuiden van Arnhem, aan de overkant van de Rijn, ligt de Statswerdt, het Stadtsblock en een steenoven. In 365 jaar is daar niets veranderd. Ten westen van Arnhem tekent Nicolaes een scheepsbrug, daar ligt nu de Nelson Mandelabrug. Vandaar naar het westen loopt de grens van het Schependom langs de Rijn. Bij Oosterbeek steekt de grens de rivier over en loopt dan noordwaarts langs de Slijpbeek langs het Klooster Mariëndaal naar de Uijttrechtsenwegh.
Dit brengt me even in verwarring, want deze Utrechtseweg is niet de huidige weg door Oosterbeek. Het is de Schelmseweg die er deels nog ligt en deels verdwenen is. Bij punt B ligt nu het kruispunt tussen de Amsterdamseweg en de Schelmseweg, en daar tekent Nicolaes de splitsing tussen de weg naar Harderwijk (waar westelijker de Eederweg vanaf schiet) en de Utrechtseweg die naar Wageningen loopt. Deze Schelmseweg liep langs de Johannahoeve naar Hotel Wolfheze, Laagh Wolfhees.
De grens volgt deze Schelmseweg tot aan Laagh Wolfhees, hoekpunt D. Vandaar gaat de grens door het Papendal naar het noorden. De palen in dat dal staan er nog. Vandaar gaat de grens door vliegveld Deelen en Terlet. Bij Terlet is een scherpe hoek, en dan gaat de grens naar het zuiden langs Rosendael, Velp en Westervoort.
Mooi vind ik alle landgoederen. Ik raad je aan zeker de link te volgen en verder in te zoomen, en dan te kijken wat je allemaal wel niet herkent. Er staat zoveel op!
Wat ik leuk vind: in de tekst onderaan schrijft Nicolaes dat hij de kaart op perkament heeft gemaakt en niet op papier, zodat je hem mee kan nemen het veld in. Voorloper van de stafkaart dus.
Ik gebruik deze kaart regelmatig op dit blog, bijvoorbeeld als ik de grens afga op zoek naar all grenspalen en andere markeringen of als ik andere kaarten bestudeer die op deze gebaseerd zijn.
Mijn transcriptie van de moeilijk leesbare tekst op de kaart is voor premium abonnees.
Abonnee worden? Dan steun je dit blog enorm en je krijgt er ook nog wat voor terug.
Voordelen voor premium abonnees:
- transcripties van teksten op kaarten;
- pdf’s van onze in eigen beheer uitgegeven boeken;
- pdf’s van onze gepubliceerde artikelen;
- bij veel blogstukken transcripties van archiefstukken;
- de serie Zandbanken in de Rijn (2022);
- de serie het Merckendal (2023);
.
