Het Renkumse en Heelsumse Beekdal zijn uitgestrekte dalstelsels. Van maar liefst 23 droge zijdalen hebben we oude namen gevonden. Vroeger toen de Veluwe niet bebost was, waren die dalen waarschijnlijk prominenter zichtbaar dan nu. Toch kun je ze zien en voelen. Gisteren reed is ‘s avonds om 23 uur over een lege A50 van Apeldoorn naar Arnhem. Bij Terlet kijk je dan prachtig tientallen kilometers ver naar het zuiden en daalt de weg af een vrij diep dal in voor hij bij Schaarsbergen weer omhoog komt. Ha, het Merkendal denk ik dan.

Op de linkerkant van deze dubbelkaart staat het droogdalsysteem van de Heelsumsebeek. Zie de dikke groene banen op de linkerhelft. Helemaal links het Papendal (het sportcentrum is naar een droogdal genoemd) met de zijdalen Lange del en Turfdel. Het grote systeem is het Merkendal met een aantal naamloze zijdalen maar ook het Grasdel.

Meer over deze dubbelkaart.

kaart van Van Geelkercken, 1650
Schependom GA 2000-4613

Het tweede dalsysteem met droogdalen is het Renkums Beekdal. Van Call heeft een deel daarvan op de kaart gezet.

Kaart van het Renkumse Veld van Jan van Call, 1656
NA 4 VTHR 1408

Ik vind het net een hand met teveel vingers die in de aarde steken. Het noorden is links. Rechtsboven zie je de Heelsumsebeek en onderaan stroom van links naar rechts de Renkumsebeek. De bruine banen zijn droogdalen en de namen staan erbij.

Op de geomorfologische kaart vinden we alle erkende droogdalen terug. Het blijken drie systemen te zijn: het Renkums Beekdal, het Heelsums Beekdal en daartussen een klein zelfstandig rijk van het Fluitermaatsedal in Renkum. Met bruin heb ik de grenzen van de drie systemen aangegeven. Ze liggen alle drie op de (roze) Sandr van Schaarsbergen en vrijwel alle droge zijdalen ontspringen op de (oranje) stuwwallen.

Om oude namen van dalen te vinden, combineren we zoveel mogelijk bronnen. De twee bovenstaande kaarten zijn duidelijk kampioen in het aanleveren van gegevens, maar Nicolaes van Geelkercken heeft ook een paar detailkaarten gemaakt waar hier en daar een andere naam opduikt.

Heelsums Beekdal

Hier de droogdalen in het systeem van het Heelsums Beekdal waarvoor we een oude naam gevonden hebben.

dinoloket, bewerking Geert

hb = Heelsums Beekdal

me = Merckendal
pa = papendal
ptd = papendalse turfdel
ed = everwijnsdel
ld = lange del
dd = dreijensedel
vb = vijverbergdal
wb = warnsbornsedal

gr = grasdel
kd = kerkdel
vb = valckenhuizense del
pd = plagdel
ksl = koningsheide sleuf (deel van het velperbergdel)
vd = velperbergdel
bb = beerenberger del
wd = wolfsdel
mi = middelste del
pd+ = pollendal

Links staan nog twee letterkombinaties htd en rd maar die horen bij het Renkums Beekdal. Het Kievitsdel in de Wolfhezerheide zijn we vergeten aan te geven.

Meer weten over het Heelsums Beekdal? Schrijf je in voor onze serie Het Merckendal.

Renkums Beekdal

Dan het Renkums Beekdal: Daar hebben we minder namen gevonden, dus we houden ons aanbevolen. [bezig met kaart]

rb = Renkums Beekdal

rd = reemsterdel
htd = hartense turfdel
qd = quadenoordse del
hd = hartense del

md = moesdel

In een volgend stuk bekijk ik op google streetview wat een automobilist merkt van deze dellen. Landschap lezen vanuit de auto!

Alle afbeeldingen

  • Kaart van het Renkumse Veld van Jan van Call, 1656
  • Dalstelsel van Renkumse en Heelsumse Beek
  • kaart van Van Geelkercken, 1650