Het Renkumse en Heelsumse Beekdal zijn uitgestrekte dalstelsels. Van maar liefst 23 droge zijdalen hebben we oude namen gevonden. Vroeger toen de Veluwe niet bebost was, waren die dalen waarschijnlijk prominenter zichtbaar dan nu. Toch kun je ze zien en voelen. Gisteren reed is ‘s avonds om 23 uur over een lege A50 van Apeldoorn naar Arnhem. Bij Terlet kijk je dan prachtig tientallen kilometers ver naar het zuiden en daalt de weg af een vrij diep dal in voor hij bij Schaarsbergen weer omhoog komt. Ha, het Merkendal denk ik dan.
Op de linkerkant van deze dubbelkaart staat het droogdalsysteem van de Heelsumsebeek. Zie de dikke groene banen op de linkerhelft. Helemaal links het Papendal (het sportcentrum is naar een droogdal genoemd) met de zijdalen Lange del en Turfdel. Het grote systeem is het Merkendal met een aantal naamloze zijdalen maar ook het Grasdel.
Meer over deze dubbelkaart.
Het tweede dalsysteem met droogdalen is het Renkums Beekdal. Van Call heeft een deel daarvan op de kaart gezet.
Ik vind het net een hand met teveel vingers die in de aarde steken. Het noorden is links. Rechtsboven zie je de Heelsumsebeek en onderaan stroom van links naar rechts de Renkumsebeek. De bruine banen zijn droogdalen en de namen staan erbij.
Op de geomorfologische kaart vinden we alle erkende droogdalen terug. Het blijken drie systemen te zijn: het Renkums Beekdal, het Heelsums Beekdal en daartussen een klein zelfstandig rijk van het Fluitermaatsedal in Renkum. Met bruin heb ik de grenzen van de drie systemen aangegeven. Ze liggen alle drie op de (roze) Sandr van Schaarsbergen en vrijwel alle droge zijdalen ontspringen op de (oranje) stuwwallen.
Om oude namen van dalen te vinden, combineren we zoveel mogelijk bronnen. De twee bovenstaande kaarten zijn duidelijk kampioen in het aanleveren van gegevens, maar Nicolaes van Geelkercken heeft ook een paar detailkaarten gemaakt waar hier en daar een andere naam opduikt.
Heelsums Beekdal
Hier de droogdalen in het systeem van het Heelsums Beekdal waarvoor we een oude naam gevonden hebben.
hb = Heelsums Beekdal
me = Merckendal
pa = papendal
ptd = papendalse turfdel
ed = everwijnsdel
ld = lange del
dd = dreijensedel
vb = vijverbergdal
wb = warnsbornsedal
gr = grasdel
kd = kerkdel
vb = valckenhuizense del
pd = plagdel
ksl = koningsheide sleuf (deel van het velperbergdel)
vd = velperbergdel
bb = beerenberger del
wd = wolfsdel
mi = middelste del
pd+ = pollendal
Links staan nog twee letterkombinaties htd en rd maar die horen bij het Renkums Beekdal. Het Kievitsdel in de Wolfhezerheide zijn we vergeten aan te geven.
Meer weten over het Heelsums Beekdal? Schrijf je in voor onze serie Het Merckendal.
Renkums Beekdal
Dan het Renkums Beekdal: Daar hebben we minder namen gevonden, dus we houden ons aanbevolen. [bezig met kaart]
rb = Renkums Beekdal
rd = reemsterdel
htd = hartense turfdel
qd = quadenoordse del
hd = hartense del
md = moesdel
In een volgend stuk bekijk ik op google streetview wat een automobilist merkt van deze dellen. Landschap lezen vanuit de auto!
Ha Mathilde! Wat een fantastische blog met mooie kaarten en wandelingen. In de tweede kaart die je in deze blog noemt (van het Renkums beekdal en -deels- het Heelsums beekdal), lijkt het alsof rechts bovenin de Heelsumse beek haar oorsprong vindt in een soort meertje, of lijkt dat maar zo? Groet, Pieter
Dat klopt, van Call tekent daar de molenwijer van de watermolens van Heelsum. Dat is nu het veld achter papierfabriek Schut – de opvolger van de papiermolen van Heelsum – en het is nog altijd een drassig weiland. Ik vermoed dat het nooit een echte gegraven wijer is geweest (dan hadden we dat op het AHN teruggezien) maar dat het weiland onder water werd gezet. De Heelsumsebeek ontspringt overigens veel verder naar het noordoosten. Die molenwijer is overigens nog door Xeno Munninghoff geschilderd, maar dat schitterende schilderij mag ik niet laten zien vanwege auteursrechen.
Interessant zeg, want als Xeno Munninghoff het heeft geschilderd, dan betekent dat dus dat de molenwijer er omstreeks 1900 nog lag! En dat terwijl er op de kaarten op topotijdreis.nl van die tijd niks (meer) van te zien is wordt. We wonen zelf direct achter Schut-papier op landgoed de Kamp, dus ik vind het heel interessant om een voorstelling te kunnen maken van hoe het hier destijds er uit heeft gezien. Wederom dank!
Munninghoff tekent geen meer, maar een moerassige weide. Hij geeft hem ook een naam, maar die ben ik vergeten, dom dom dom. Ken je de schoolplaat van Heelsum? De tekenaar zat net ten noorden van het afvalbrengstation en kijkt ook uit over de weide. Zonder water. Die plaat staat in ons boek ‘wandelen in het Doorwerth van 1847’ waar we veel plekken van toen vergelijken met nu.
Ja die zag ik voorbijkomen in het boek Veluwse beken en sprengen! Heel gaaf om te zien. Vooral het herkenbare puntdakje van het witte huisje dat er nog altijd staat. Ook vind ik het fascinerend op die schoolplaat om te zien hoe uitgestrekt de heide nog was op de flanken van het beekdal. Als ecoloog probeer ik me ook direct voor te stellen wat voor dieren en planten er destijds nog te vinden waren. Adders die op de zuidflank van het dal te zonnen lagen, en wellicht een hop of ortolaan die in het beekdal foerageerde.. Je boek staat hoog op het verlanglijstje, eerst het boek over de beken en sprengen nog even uitlezen!