Grift in de Nude of Neude?

Ik lees regelmatig dat het zuidelijke deel van de Grift in het Binnenveld gegraven zou zijn in de 12de eeuw na een brief van de hertog. Ik zet daar vraagtekens bij, of sterker, ik geloof dat niet, en hier leg ik uit waarom niet.

Eerst het rondzingende verhaal. Dat is gebaseerd op een stuk uit 1165 in het Latijn over drie verschillende waterzaken bij de Oude Rijn. Eentje bij Wijk bij Duurstede, een tweede bij Swadeburg (Zwammerdam) en de derde bij Noda. Dit stuk vind ik terug in het Charterboek van de Hertogen van Gelre, charter nummer 48, bladzijde 209.

Hier het deel dat mij vandaag interesseert:

En hier het vervolg. In dit boek wordt de eerste lettergreep van een bladzijde altijd ook alvast aan het eind van de vorige bladzijde gegeven. Hier bat.

Hierna gaat het verder met de Dam bij Wich en met Swadeburg.

Latijn dus, en dat is voor mij 42 jaar geleden! Eigenlijk vind ik dat wel leuk, kom ik daar nog uit? Moeilijk is het niet als ik niet te letterlijk probeer te vertalen. Het komt erop neer dat in het land dat door het volk Noda wordt genoemd, dagelijks ernstige overstroming dreigt. En dat dit eenvoudig op te lossen is, namelijk door een kanaal te graven zodat de Rijn daardoorheen naar de zee kan stromen, die daar dichtbij is.

Op basis hiervan hebben mensen gemeend dat dit moet slaan op de Nude, en dat het dus de bedoeling was om een kanaal te graven zodat de Rijn naar de Zuiderzee kon afstromen.

Mij lijkt dat om zoveel redenen onzin, dat ik niet weet waar te beginnen.

Ten eerste ligt de zee daar niet dichtbij. Zelfs als in die tijd de polders ten noorden van Amersfoort zee waren, is het nog steeds een gigantische operatie in de 12de eeuw om een kanaal van 30 kilometer te graven tot aan de Eem bij Amersfoort. Door een uitgestrekt veengebied heen dat hoger ligt dan de Nude. Dat is helemaal geen simpele oplossing.

Ten tweede woonde er bijna niemand in de Nude. Ga je voor die paar boeren (die geen natte voeten kregen want de boerderijen stonden hoog en droog op de hellingen van de Grebbeberg en op de stroomruggen van de Rijn) een kanaal van 30 kilometer graven?

Ten derde waren die boeren blij met de jaarlijkse winteroverstroming van de Rijn: dat bracht vruchtbaar slib op hun hooilanden. Niks dodelijke verwoestingen.

Ten vierde lag in de 12de eeuw de Rijn lager dan de Nude. De Kromme Eem waterde de Nude af op de Rijn, niet andersom. In de winter stond de Rijn hoog, maar een kanaal zou dus minstens 8 maanden per jaar droog staan.

Nou dat lijkt me wel genoeg.

Volgens mij gaat deze Latijnse tekst over de Neude in Utrecht. Ik ben niet de enige die dit denkt hoor, maar in de literatuur zijn we slechts met zijn tweeën. Men praat elkaar na en schrijft elkaar over. Wie schrijft mij over?

De Neude in Utrecht dus. Node, Nude, Neude betekent drassige laagte. De Neude lag ten noorden tegen de groeiende stad aan en was altijd nat. Juist daar ontstond een handelscentrum en een groeiende marktplaats. Voor stedelingen is wateroverlast altijd ellende, altijd ziekte en verderf. De groeiende handelsstad werd belangrijk, en past perfect in een rijtje met Wijk aan Duurstede en Swanenburg (Zwammerdam).

Meer over deze kaart.

Utrecht is ontstaan op een eiland in de Oude Rijn. De eerste kaart toont de burcht in het jaar 690. Het noorden is links. Je ziet de Rijn die naar linksonder stroomt naar Katwijk, en zich kronkelt rond de burcht en de beginnende stad. Linksboven zie je de Vecht. Het land tussen de Vecht en de burcht staat aangegeven als Moerassen, en laat daar nou de Neude liggen.

In de atlas van Van Deventer in de 16de eeuw is Utrecht uitgegroeid tot een echte stad. De burcht is het Domplein. Blijkbaar is er een nieuwe burcht gebouwd?

Op de kaart gaat de Vecht naar het noorden (Septentris) en de Oude Rijn naar het westen (Occidens). De Rijn komt aan vanuit het zuiden (Meridies). De Neude ligt in de bovenste helft van de stad, ten noordoosten van de burcht in een hoek van water. Het is omgeven door kanalen.

En wat zie ik? De Vecht is aangesloten op het systeem van de Rijn. Er is een kanaal gegraven om de stad beter te ontwateren. Een kort kanaal dat het dagelijkse probleem van de handelaren op de markt oplost. Een kanaal waarmee een deel van de Rijn die dwars door de stad loopt, wordt afgeleid naar de Vecht die rechtstreeks naar de Zuiderzee loopt. Een superbelangrijk kanaal, zonder welk de groeiende stad zou wegzakken in een moeras.

Iemand een beter idee?

Voor premium abonnees voeg ik het stuk in het Latijn en mijn vertaling toe. Mocht je beter in Latijn zijn dan ik, lees ik graag je verbeteringen.

In mijn boek 'Water in het Binnenveld' beschrijf ik de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld, het gebied tussen Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen. Bekijk dit boek bij bol.com. 

Alle afbeeldingen