Ik ken meerdere boerderijen, huizen en velden die een naam hebben met Ham erin. De grote stad Hamburg natuurlijk. Het kasteel Den Ham bij Vleuten. Bij Tiel lag huis Ten Ham bij de Hamse brug. Bij Vriezenveen ligt het dorp Den Ham, ten noordoosten van Zuidhorn ligt ook een Den Ham. In mijn geliefde Binnenveld ligt het Hamse Brinkje (het driehoekje oostelijk van het zwembad bij Bennekom) en een veldnaam De Ham op een hoek van de Dijkgraaf. Ten Ham, van de Ham, van der Ham en van den Ham zijn veelvoorkomende achternamen. De Gouden Ham is een recreatiegebied bij Appeltern.
Wat is een ham?
De etymologische woordenboeken leveren op dat een ham een zompig stuk grond is bij een rivier. En dat het een knik is. Zoals de S-vorm van de gewrichten in een been: daar zal varkensham vandaan komen. En inham? Dat is in een ham, het deel binnen een knik, lijkt me. Een huis op het stuk grond binnen zo’n knik wordt dan Ten Ham. Maar of dit perse zompig moet zijn? Bij de diverse huizen en dorpen die Den Ham of Ten Ham heten staat op Wikipedia dat Ham een aangeslibd stuk grond is, maar ook landtong, hoek, afgebakend stuk land.
Ik maak wat uitsnedes op topotijdreis van diverse Hammen. De eerste is Huis Den Ham ten westen van Vleuten. Daar is het nat, dat geloof ik direct. Het huis ligt in een binnenbocht van de Vleutensche Wetering.
De volgende kaart, ook uit 1925, is Huis ten Ham tussen Drumpt en Avezaath. Heet dit huis zo omdat het daar nat was, of heet het zo omdat het ligt ingesloten tussen de Linge, een brug en een weg.
Bij Bennekom ligt het Hamse Brinkje, de driehoek in het midden van de uitsnede. Dit is in het beekdal van de Hoekelumsebeek. Het driehoekje tussen de wegen zou best nat geweest kunnen zijn. Of heet het Hams omdat het ligt ingesloten?
Ik begin toch wel een lijn te zien: alle drie zijn het onmogelijke hoekjes bij water. Hoekjes die gevormd zijn doordat een beek of rivier een bocht maakt. Het kan ook alle drie best natte grond zijn uiteraard, maar ik vind de overeenkomst in ligging opvallender. Een ven midden op het Deelenseveld heet geen Ham.
Het buurschap Den Ham ten NW van Aduard in Groningen in 1843 ligt bij een S-bocht in een watertje dat als ik het goed zie, Ham heet.
Op de Website van Hamburg staat dat het woord Hammaburg uit twee delen bestaat: ham is oudsaksisch voor nat stuk grond bij een rivier, en burg is burcht.
Nou, water genoeg daar bij Hamburg. Rechts de Elbe, links de Alstersee. Maar niet overal langs een rivier liggen natte gronden. Niet in een buitenbocht bijvoorbeeld, die is steil. Wel in een binnenbocht, dus toch weer dat hoekje.
Nou vraag ik me af: ken jij nog meer Hammen?
Ook in Veghel/Meijerijstad (Noord Brabant) ligt een ham in de binnenbocht van de rivier de Aa. Zie voor toelichting: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ham_(Meierijstad) en http://oudzijtaart.nl/Reconstructie%20van%20Veghel/Ham/Ham%20toponiemen.html
Beste Mathilde, in je stukje noem je een plek aan de Dijkgraaf (bij Bennekom) wat vroeger de Ham werd genoemd. Ik woon zelf aan de Dijkgraaf en probeer uit te zoeken waar de Ham nou precies lag. Maar ik heb het nog niet op (oude) kaarten terug gevonden. Weet jij misschien waar ik dit kan vinden?
Jazeker. De boerderij De Ham is Dijkgraaf 23 (volgens mij heet hij nu niet meer zo). Den Ham waren misschien hun velden en liggen daar tegenover aan de andere kant van de Dijkgraaf. Ze liggen in de binnenbocht van de Dijkgraaf waar de Kromme Steeg op de Dijkgraaf komt en iets ten westen de Veendersteeg begint, in de zuidwesthoek van de Dijkgraaf. Er staat nu een rijtje huizen met met nummer 1, 1A, 1B, en het grote veld daar ten zuiden van hoort er ook bij, tot aan Dijkgraaf 34. Helaas kan ik geen plaatje toevoegen aan een antwoord, anders zou ik dat zeker doen.
In Groningen ligt het dorp Blijham. Mogelijk interessant is Blankenham bij de Weerribben. Verder is op enkele plaatsen een Hammerdijk te vinden. De Hammerdijk in De Valk-Lunteren was vroeger een vaak nauwelijks begaanbare zandweg, maar is later verhard. Deze naam zou mogelijk kunnen verwijzen naar de bekende notaris Van den Ham van Lunteren (notarisappel, Lunterse Buurtbos).
De Hammerdijk in De Valk/ Lunteren is vernoemd naar boerderij De Grote Ham die in het verlengde van de Hammerdijk (noordelijke richting) ligt.
Heeft niets te maken met notaris Van den Ham.
Dank je wel voor deze aanvulling. Er blijken vele hammen te zijn. Blijkbaar was het vroeger een algemeen bekend woord. Hammerdijk heeft dus niets te maken met notaris Van den Ham, maar die familienaam is wel bedacht omdat de familie op een ham woonde, neem ik aan.
Dat wist ik ook niet. Overigens is het niet ondenkbaar dat de naam (van notaris) Van den Ham
afkomstig is van genoemde historische boerderij. Heb uit betrouwbare bron vernomen dat er binnenkort een artikel verschijnt hieromtrent in De Amse Pomp, het lijfblad van de Ver. Oud-Lunteren.
Ik ben dol op dat soort liefhebbersbladen. Daar staat zoveel lokale kennis in die je niet in boeken vindt (want geen uitgever wil dat publiceren). Puur goud.
Deze hoogtekaart kan je op veel plaatsen laten beginnen. In hun zoekvak bijvoorbeeld ede invullen en dan wijzigt ie zelf daarna de url. Ik had ‘m gekopieerd uit m’n linkenlijst die vooral gericht is op de regio Alkmaar.
Hammatig barst het in Engeland van de Nogwatham-plaatsen zoalss Birmingham en Westham. Komt eveneens uit het Saksisch. Hier een link daar over:
https://heraldry.sca.org/names/engplnam.html
Hoi, ja ook ik begin niet bij Alkmaar. Maar de link die ik in het stuk heb gezet, begint daar wel.
Wat betreft de hammen: ik heb bij verschillende engelse hammen gekeken, maar daar werd verwezen dat ham in Nottingham te maken heeft met heim, heem. Ik heb ze natuurlijk niet allemaal bekeken.
Jazeker! Direct ten westen van Krommenie, gemeente Zaanstad in Noord-Holland liggen twee plassen: de Noorderham en de Zuiderham. In het zuiden sluiten die bij buurtschap Busch-en-dam aan op het watertje De Kil; in het noorden gaan ze over in de Crommenije, die bij overtoom ‘De Rolletjes’ op de Uitgeestermeerdijk is afgesloten van het Uitgeestermeer/Alkmaardermeer.
https://www.natuurwegwijzer.nl/gebieden-in-noord-holland/laag-holland/ham-en-crommenije
Je bevindt je hier in het voormalige stroomgebied van het Oer-IJ waarvan het estuarium lang voor de Romeinse tijd tussen Castricum en Bergen lag. De Crommenije, de Hammen en De Kil zijn wat er nog rest van de noordwestelijke uitloper van het IJ. Dus krom was het water hier zeker en nat ook; het stokoude vissersdorp Krommeniedijk (men gaat er hier prat op dat het ouder is dan het dorp Krommenie) dankt er zijn naam aan.
Als je op de dam bij Busch-en-dam staat en je kijkt tussen je oogharen door naar het zuiden, dan zie je tussen de oude zeedijken de Groenedijk/Zeedijk en de St. Aagtendijk geen groen grasfalt, maar het uitgestrekte water van het IJ zoals het hier tot de middeleeuwen nog lag.
Als geboren en getogen Krommenieër gaat het land me hier aan het hart, niet alleen vanwege zijn historische waarde (ook de Stelling van Amsterdam loopt er doorheen), maar zeker ook vanwege zijn natuurwaarde. Jaarlijks komen hier veel van onze weide-iconen Grutto, Tureluur, Wulp en Kievit broeden en met wat geluk kom je ook de Kemphaan tegen. Als dat biljartlaken van Engelse raaigras in wat ooit de Wijkermeer was nu eens plaats zou maken voor kruidenrijk Ot-en-Sien-grasland, met extensief maaibeheer, zou ook de Veldleeuwerik zich hier weer uitbundig laten horen.
https://www.oerij.eu/
super bedankt voor deze uitvoerige reactie. Steeds meer Hammen in Nederland. De verkwanseling van ons landschap gaat mij ook aan het hart. Ook absoluut eens over het Engels Raaigras.
In Friesland heb je Drogeham. Dit ligt op de rand van een hogere zandrug, dus wellicht een droge ham aan een natter veengebied ten noorden daarvan?
Kijk, alweer een Ham, een droge dit keer. Op de rand van een hoge Zandrug, dat sluit dan aan bi de Hammen die hun naam eerder vanwege hun vorm dan vanwege hun nattigheid hebben gekregen. Ik zoek hem op, dank je wel!