De Vrijerbergspreng is bekend vanwege zijn grote waterval, en die is inderdaad indrukwekkend. Maar de hele spreng is de moeite waard. Het is een grote kinderwaterspeelplaats. Behalve de grote waterval is er de kleine waterval, nog meer watervallen, meerdere trappen vanaf het wandelpad naar beneden naar het water, stuwen, meetpunten, duikers waar je door kunt kruipen: echt met kinderen is dit helemaal geweldig. De spreng is gegraven om het Apeldoorns kanaal van water te voorzien.
Op de volgende AHN-uitsnede zie je hem helemaal liggen. Linksboven in de hoek de A50, rechts het Apeldoorns Kanaal. De spreng loopt van links onderin (met een driehoekige dubbele sprengkop) naar rechts bovenin.
De sprengkop is indrukwekkend. Het idee dat je dit met schop en kruiwagen uitgraaft. Het hele Apeldoorns Kanaal is met schop en kruiwagen gegraven natuurlijk. Maar dat is niet meer dan 2 meter diep, deze spreng ligt hier en daar meer dan 15 meter diep .
Onderschat het niet, dit is groots hoor. Ik heb de indruk dat er wel blauwalg in zit, toch waren er mensen aan het zwemmen. Hier komen de twee sprengkoppen samen:
Vlak hierna ligt een kantelstuw. Ik heb mijn eerste filmpje gemaakt!
Hmm, deze heul is niet zo goed gelukt. Een heul is een gemetseld ‘dak’ op een tunneltje en een goede heul is prachtig halfrond. Het watervalletje er onder is leuk. Er liggen meerdere van deze kleine watervalletjes in de spreng.
Al snel kom ik bij de kleine waterval waar kinderen met hun ouders of grootouders aan het spelen zijn.
Daarna kom ik bij de N786. Gelukkig is daar een leuning van baksteen met een ijzeren hek gemaakt zodat ook automobilisten misschien merken dat ze iets bijzonders passeren. Het liefst zou ik zien dat er een hoge bobbel in de weg wordt gelegd.
De grote waterval is op deze schitterende zaterdag een heerlijke speelplek. Het verval is 15 meter, het is de grootste waterval van Nederland. Maarre, niet natuurlijk uiteraard, deze hele spreng is gegraven. Boven de waterval is de spreng een gootje met gras. Onder de waterval is het een 15 meter diep dal. Op de eerste AHN-uitsnede kun je dus precies zien waar de waterval ligt: aan het begin van het diepe dal.
De zijkanten van de trappen zijn gemaakt van basalt. Basalt is een vulkanisch gesteente dat gevormd wordt doordat vloeibare lava stolt. Bij dat stollen ontstaan krimpscheuren, en als dat maar langzaam genoeg gaat, kunnen zo regelmatige zeshoekige vertikale zuilen ontstaan. Hier zijn ze net niet helemaal perfect, maar je ziet duidelijk de op elkaar gestapelde zuiltjes liggen.
Na de grote waterval is het water rood, ijzerhoudend dus. Of misschien niet zozeer het water zelf als wel de bodem van de spreng. Bij de spoorwegovergang Dieren-Apeldoorn ligt een trap naar beneden waar je dat rode water goed kunt zien. Echt, deze spreng is een speelplaats. Niet alleen voor kinderen, ook voor mij.
Ietsje verder naar beneden komt er van links een zijspreng bij. Ook die is knalrood. Daarna kom ik bij een meetpunt. Even kijken. Hier ben ik natuurlijk weer helemaal alleen; dit interesseert niemand. Nog een filmpje.
Tenslotte kom ik bij het Apeldoorns Kanaal. Het water is wel erg rood hoor. Of eigenlijk niet zozeer het water, er drijven rode vlokjes in en de bodem is rood.
Hier sta ik op de duiker waardoor het water onder de weg het Apeldoorns kanaal instroomt. Je ziet nog net de bakstenen rand van de heul. Je ziet het rode bezinksel van het water uit de spreng in het kanaal stromen. De rest van het kanaal is niet rood.
Bedankt voor de foto’s. Ik ga er zeker eens wandelen.
Leuk die filmpjes!
Je schrijft over basalt: “Bij dat stollen ontstaan krimpscheuren, en als dat maar langzaam genoeg gaat, kunnen zo regelmatige zeshoekige vertikale zuilen ontstaan.”
Basalt is een uitvloeiingsgesteente. Juist door snelle afkoeling (bijv. onder water) worden er geen grote kristallen gevormd.
Dit in tegenstelling tot bijv. graniet dat een dieptegesteente is en daardoor juist langzaam afkoelt, waardoor grote kristallen ontstaan.
Dank voor het compliment, al doende leer ik allerlei speeltjes bij.
Basalt is inderdaad een zwarte massa zonder grote kristallen dus snel afgekoeld. Maar waardoor zijn sommige basaltzuilen dan regelmatiger (orgelpijpen) dan andere? Ik lees het graag want dan pas ik dat uiteraard aan.
Zoals gezegd is basalt een uitvloeiingsgesteente. De kenmerkende ‘orgelpijpen’ ontstaan bij zeer snelle afkoeling wanneer het met water in aanraking komt. Basalt hoeft dus niet per se een zuilenstructuur te hebben.
http://kijkeensomlaag.nl/index.php/welke-steen-heb-ik/basalten
Hmmm… het enige dat ik verder kan bedenken is: onregelmatige vorm = onregelmatige afkoeling? 🤔
In Van der Lijn staat dat de zuilen regelmatig worden bij langzame afkoeling. Maar dat is nogal een oud boek. Bij nieuwere informatie op internet zie ik die bewering niet. Wel dat bij langzamere (relatief dan) afkoeling de zuilen dikker zijn dan bij snellere.
Ik lees: “Een heul is een gemetseld ‘dak’ op een tunneltje en een goede heul is prachtig halfrond”. Niet echt een geweldige uitleg, met permissie.
Ja daar heb je ook een punt. Wat vind je van een gemetseld boogvormig dak?
Je schrijft: “over kalkzandsteen dat hier op meerdere plekken is ontstaan vlak onder het maaiveld en dat ook is afgegraven en tot baksteen verwerkt.” Mwah… Kalkzandsteen lijkt mij niet correct, en baksteen wordt er ook niet gemaakt. Kalkzandsteen is een product dat gemaakt wordt van kalk, dat gebrand en gemalen wordt, en vermengd met zand. Via matrijzen worden er stenen van geperst. Na verhitting met stoom, in een autoclaaf ontstaat zo kalkzandsteen. En dat is echt wat anders dan baksteen. Die wordt immers uit klei gemaakt. En met vuur gebakken.
Wel een leuk filmpje, trouwens.
Je hebt gelijk over die bakstenen, die zijn natuurlijk van klei. Ik had me laten leiden door de vorm en er verder niet over nagedacht. Ik zal ze blokken noemen, vergelijkbaar met gipsblokken. Over die kalkzandsteen: in Van der Lijn wordt het plaatseigen kalkzandsteen genoemd. het komt vooral hier en daar voor in het Gooi.
Inderdaad leuk filmpje. Hij heeft er ook eentje over de Gelderse Vallei.
@Mathilde
‘Wel dat bij langzamere (relatief dan) afkoeling de zuilen dikker zijn dan bij snellere.’
Ja, zo heb ik het ook begrepen en ook zelf waargenomen bij dergelijke basaltformaties.
‘Kalkzandsteen lijkt mij niet correct (…)’
Toch is dat wel de correcte benaming. Het ‘plaatseigenzandsteen’ ontstaat door intrusie van in regenwater opgeloste kalk uit kalkhoudende zandlagen in onderliggende zandlagen. De kalk verkit de zandkorrels in die lagen tot een harde zandsteen. Zo kan onder het maaiveld plaatselijk een kalkzandsteenbank ontstaan. Het wijkt dus in die zin af van zandstenen die diep in de aardkorst onder hoge druk aan elkaar worden gekit.