Hier een bijzondere kaart uit 1550 van het Binnenveld.
Terug naar de kaart. Het is de oudste kaart die ik (voorlopig) ben tegengekomen van het Binnenveld. Ik vind het een prachtige kaart, maar je kunt er niet op fietsen. Het leuke vind ik dat de maker goed doorhad dat het Binnenveld een vallei was, alleen had hij niet zo goed door dat ten noorden van Amersfoort geen heuvels lagen.
De maker is anoniem en ik ken geen andere kaart die erop lijkt. Hij is 31 * 43 cm
Het noorden is links, rechts stroomt de Rijn van boven naar beneden. Bij de Rijn twee machtige kerken van Wageningen en Rhenen. Langs de Veluwe van links naar rechts Scerpenzeel, Barnevelt, Lunteren, Eede, Maenhem, Bennck, Bennekom, Wageninge. Op de heuvel bij Ede lees ik Velijcker berch. Geen idee wat ik daarvan moet maken.
In Utrecht tekent hij in de Vallei Amersfoort en Loesen, en aan de andere kant van de Utrechtse Heuvelrug Woudenberch, Maren, Marsberge, Nijameronge, Ameronge, Elst en Renen. Hij zet daar ook Ginckel en Achterberg tussen, maar dat klopt niet want die liggen aan de oostkant van de heuvelrug.
Op de Utrechtse Heuvelrug tekent hij bij Rhenen kasteel der Horst. Dat lag op De Dijk in Achterberg, in het Binnenveld dus. Tegenover Amerongen lees ik Zonde Bath (Daar ligt Prattenburgh). Daar tussen lees ik Heijmenberch.
Het veen kleurt hij bruin. Helemaal links staat Amersfoort, en het huisje daar rechts tegenaan is de Kapel bovenop de Emminkhuizerberg.
De kaart zal zijn gemaakt vanwege de op handen zijnde vervening. De maker tekent de Davidsgrift naar Veenendaal en de sloten van de vervening.
Tja, dan de teksten.
Ik begin links bij de Emminkhuizerberg en ga met de klok mee. Ik maak er nog niet veel van hoor. Meedenken? Eerst de teksten in het veen ten oosten van de Grift:
- Totter som van den gehele grift van den Lec tot Emickerberch toe beloept 4400 Roije.
- kapel op Emmenchhuijser berch is 1200 roeden ende vant heeftxx Kamelaerxx
- Luntere veen – Eere velt – Eere veen
- Gelrelant –
Maenhem - wijck – wijck
- van Gerrit Lonveren hxx tot weijlant 14 & lanc
- kijsserdenge ende hooch veen
- veld – veenen
In het groene veld bij Wageningen lees ik:
- broek
- Bennekom is doorgekrast
- Weijlandt is hier und t veen totter Leckendijc 1800 Roijen
- De Greb – Grebbe
- Op de dijk staat Leckendijc
- weijland
Nu de westkant. Ik begin onder Emminkhuizen aan de linkerkant dus.
- Keissersveen – Gehenwech
- Lant van Vtrecht ende van Renen ende ander lantgenoeten ende veengenoeten. Sij haer eijgende lanck e 7100 roeden vanden berch tot andie land scheijdinge
- Keissersveen – wijck (deze wijk is weggekrast)
- leijfnen veenen wt xx staen tot henxx tot behoeff Renen ende bij der Horst
Het valt me pas bij drie keer lezen op: de schrijver noemt niet de Rijn maar de Lek! Ook de Grebbedijk noemt hij de Leckendijc. Deze Leckendijc loopt bovendien in het westen door ten zuiden van Rhenen, Elst, Amerongen. Hiermee wordt blijkbaar niet alleen de dijk in het dal maar ook de steilrand langs de uiterwaarden in Utrecht bedoeld. De totale afstand van Lek tot Emminkhuizerberg is dus 4400 roeden. In vogelvlucht is het ongeveer 10 km, maar dit zal langs de Grift gemeten zijn.
Nou, als iemand aanvullingen of verbeteringen heeft op de teksten, lees ik het graag.
Ten opzichte van de kaart lijkt het wel
de ‘Ostelijcker Berch’ – oftewel de stuwwal.
Maar dan is de inkt bij het begin van het woord
wel een beetje doorgelopen.
Klinkt logisch, maar het staat er niet. Bovenaan de rand van de kaart, staat Oist. Misschien ‘de berg van de Veluwe’, de ‘Velijcker berg. Gezien het feit dat de tekenaar de Rijn de Lec noemt, was hij niet echt van hier.