Deze serie gaat over de Rijn tussen Arnhem en Vianen. Dat zit zo: toen ik besloot dat de Betuwe en het land van Maas en Waal een mooie aanvulling zou zijn op het gebied dat ik meestal in dit blog beschrijf, raakte ik in het Gelders Archief verstrengeld in een overdaad aan kaarten met zandbanken in de Rijn. Die kaarten zijn gemaakt in de 17de eeuw en lijken op elkaar (want alle zandbanken lijken op elkaar, duh). Met name Bernard Kempinck en Isaac van Geelkercken hebben er heel wat afgeleverd. Ik zie ze al zitten op een klapstoeltje achter een klaptafeltje midden op een zandbank in de Rijn, ganzenveer en inkt bij de hand. En dan maar verzinnen waar ze nu weer eens op zouden raaien: een molen, perenboom, stomp van wilg, oude hooimijt. En toen ging het regenen, zoals gebeurde bij het tekenen van een middelzand bij Remmerden.
Ik kwam ook een kaart uit 1670 van de Rijn tegen van 10 meter lengte en 40 cm breed. De helft daarvan zit in het archief bij bovenstaande kaarten, en de andere helft ligt tussen bouwtekeningen van boten. Dat tweede deel kwam ik puur per toeval tegen toen ik dacht ‘wat voor boot gebruikten die commissarissen eigenlijk als ze zandbanken bekeken?’ Het Gelders Archief verwijst inmiddels in de beschrijving naar de andere helft. Het is een rare kaart, want het lukt me niet hem hier te laten zien. Ik vertrouw erop dat het goed komt. Hier een screenshot van een deel bij Culemborg:
Tenslotte verzocht ik het Gelders Archief een archiefmap te digitaliseren die bij een hele ris zandbankkaarten leek te horen. Dat bleken 470 bladzijden verbalen te zijn met een tiental kaarten van zandbanken ertussen. Het zijn verslagen van jaarlijkse visitaties tussen 1600 en 1645, waar Hoge Heren Commissarissen uit Arnhem in een bootje de Rijn afgaan om te bekijken hoe het met de zandbanken staat. In sommige jaren ging een landmeter mee, Bernard Kempinck dus.
Ik vind het super interessant. Ze probeerden door slim kribben te leggen zandbanken aan te laten groeien. Hoe meer zandbanken, des te blijer ze worden. Zodra het kan, wordt het zand bepoot met wilgen. De commissarissen worden vooral enthousiast als het een zandbank midden in de rivier is waar ze omheen kunnen varen, want zo’n nieuw land is van de staat. Een zandbank die aan de oever aangroeit, is van de landeigenaar van die oever. Het wordt leuk als tegenoverliggende landeigenaren allebei kribben gaan leggen zoals bij Remmerden:
De serie
Ik knip virtueel die lange kaart van 10 meter in 24 stukken. Op elk stuk ligt een binnenbocht waar een zandbank aangroeit met daar tegenover een buitenbocht die uitschuurt. In totaal zijn het 24 binnenbochten (hangt een beetje ervan af wat je meetelt). Per bocht bekijk ik wat er te vinden is: kaartmateriaal, verslagen van de visitaties, processtukken, prenten en schilderijen. Buiten de dijk kijk ik naar de processen die de Rijn gevormd hebben: oeverwallen, komgronden, stroomruggen, oude watertjes. Ik kijk naar stuwtjes, overlaten, sluizen, dwarsdijken, peilstenen, wielen, terpen. Ik fiets overal heen en bekijk wat ik nog zie van wat op oude kaarten staat ingetekend.
Alle delen
- Wat gaan we doen?
- Onze koffer vol transcripties, kaarten en literatuur
- Begrippen uit de 17de eeuw
- We gaan op weg…
- Bocht 1: Meinerswijk
- Bocht 2: Rosande en Oosterbeek
- Bocht 3: Driel
- Bocht 4: Doorwerth
- Bocht 5: Heteren
- Bocht 6: Renkum
- Bocht 7: Randwijk
- Bocht 8: Wageningen
- Bocht 9: Opheusden
- Bocht 10: Nude
- Bocht 11a: De Leede en de Mars
- Bocht 11b: Middelwaard bij Rhenen
- Bocht 12: Rhenen
- Bocht 13a: Tollewaard
- Bocht 13b: Middelwaard tussen Kostverloren en Remmerden
- Bocht 14: Remmerden en Elst
- Bocht 15: Eck en Wiel
- Bocht 16: Amerongen
- Bocht 17: Maurik
- Bocht 18: Koornwaard – Lunenburgerwaard
- Bocht 19: Rijswijk
- Bocht 20: Wijk bij Duurstede en de Bosscherwaard
- Bocht 21: Beusichem
- Bocht 22: Buitenwaard bij Schalkwijk
- Bocht 23: Redichem en Culemborg
- Bocht 24: Steenwaard
- Bocht 25: Toegift Everdingen tot Vianen
- Alles bij elkaar
Doe je mee?
De serie kost 24 euro.
Zandbanken in de Rijn
Inschrijven op 24 afleveringen van Zandbanken in de Rijn.
€ 24,00
Hoe gaat het werken?
Na betaling krijg je een wachtwoord waarmee je op dit blog de stukken kunt openen in de categorie Zandbanken in de Rijn. Dat zijn 24 stukken, een per Rijnbocht. Elke aflevering reizen we een bocht verder en geleidelijk aan vullen alle stukken zich met een algemene inleiding over die bocht, transcriptie van het verslag van een werkbezoek in de 17de eeuw aan die bocht, links naar kaartmateriaal in archieven, transcripties van processen over die bocht, en wellicht algemene informatie zoals over het Gelders Waterrecht in de 17de eeuw. Ik begin in Arnhem en vaar met de stroom mee.
Wat als je geen paypal of creditcard hebt?
Geen probleem. Stuur een e-mail naar contact@landschaplopen.com en ik geef mijn bankgegevens door. Na betaling van 24 euro krijg je van mij het wachtwoord voor Zandbanken in de Rijn.
Wat is het voordeel om premium-abonnee te worden?
Voordelen voor premium abonnees:
- transcripties van teksten op kaarten;
- pdf’s van onze in eigen beheer uitgegeven boeken;
- pdf’s van onze gepubliceerde artikelen;
- bij veel blogstukken transcripties van archiefstukken;
- de serie Zandbanken in de Rijn (2022);
- de serie het Merckendal (2023);
- doorlezen bij de serie Anno (2024).
Kun je ook premium abonnee worden zonder creditcard?
Helaas, deze dienst van WordPress werkt op het Amerikaanse betaalsysteem Stripe met creditcard. Maar inmiddels het ik een shortcut verzonnen: ‘jij betaalt mij, ik betaal mezelf’. Dus stuur me een e-mail en we komen er wel uit.
