Zandbanken in de Rijn: doe je mee?

Ik ga iets nieuws uitproberen.

Ik ben aan een omvangrijk onderzoek begonnen, en ik wil dit doen in delen en samen met lezers.

Het materiaal

Het onderzoek gaat over de Rijn tussen Arnhem en Vianen. Dat zit zo: toen ik besloot dat de Betuwe en het land van Maas en Waal een mooie aanvulling zou zijn op het gebied dat ik meestal in dit blog beschrijf, raakte ik in het Gelders Archief verstrengeld in een overdaad aan kaarten met zandbanken in de Rijn. Die kaarten zijn gemaakt in de 17de eeuw en lijken op elkaar (want alle zandbanken lijken op elkaar, duh). Met name Bernard Kempinck en Isaac van Geelkercken hebben er heel wat afgeleverd. Ik zie ze al zitten op een klapstoeltje achter een klaptafeltje midden op een zandbank in de Rijn, ganzenveer en inkt bij de hand. En dan maar verzinnen waar ze nu weer eens op zouden raaien: een molen, perenboom, stomp van wilg, oude hooimijt. En toen ging het regenen, zoals gebeurde bij het tekenen van een middelzand bij Remmerden.

Ik kwam ook een kaart uit 1670 van de Rijn tegen van 10 meter lengte en 40 cm breed. De helft daarvan zit in het archief bij bovenstaande kaarten, en de andere helft ligt tussen bouwtekeningen van boten. Dat tweede deel kwam ik puur per toeval tegen toen ik dacht ‘wat voor boot gebruikten die commissarissen eigenlijk als ze zandbanken bekeken?’ Het Gelders Archief verwijst inmiddels in de beschrijving naar de andere helft. Het is een rare kaart, want het lukt me niet hem hier te laten zien. Ik vertrouw erop dat het goed komt. Hier een screenshot van een deel bij Culemborg (dit wordt het logo van mijn onderzoek):

Tenslotte verzocht ik het Gelders Archief een archiefmap te digitaliseren die bij een hele ris zandbankkaarten leek te horen. Dat bleken 470 bladzijden verbalen te zijn met een tiental kaarten van zandbanken ertussen. Het zijn verslagen van jaarlijkse visitaties tussen 1600 en 1645, waar Hoge Heren Commissarissen uit Arnhem in een bootje de Rijn afgaan om te bekijken hoe het met de zandbanken staat. In sommige jaren ging een landmeter mee, Bernard Kempinck dus.

Ik vind het super interessant. Ze probeerden door slim kribben te leggen zandbanken aan te laten groeien. Hoe meer zandbanken, des te blijer ze worden. Zodra het kan, wordt het zand bepoot met wilgen. De commissarissen worden vooral enthousiast als het een zandbank midden in de rivier is waar ze omheen kunnen varen, want zo’n nieuw land is van de staat. Een zandbank die aan de oever aangroeit, is van de landeigenaar van die oever. Het wordt leuk als tegenoverliggende landeigenaren allebei kribben gaan leggen zoals bij Remmerden:

Al dit materiaal georganiseerd uitzoeken, kost me jaren. Dat zou perfect zijn voor een proefschrift. Het voordeel van een blog is dat ik er een beetje hapsnap doorheen kan gaan. Maar ik was al na een week het overzicht kwijt.

Het plan

Nou dat was een lange inleiding, maar nou komt het plan: ik knip virtueel die lange kaart van 10 meter in 24 stukken. Op elk stuk ligt een binnenbocht waar een zandbank aangroeit met daar tegenover een buitenbocht die uitschuurt. In totaal zijn het 24 binnenbochten (hangt een beetje ervan af wat je meetelt), ik doe 2 bochten per maand, 12 maanden dus. Per bocht ga ik bekijken wat er te vinden is: kaartmateriaal, verslagen van de visitaties, processtukken, prenten en schilderijen. Buiten de dijk kijk ik naar de processen die de Rijn gevormd hebben: oeverwallen, komgronden, stroomruggen, oude watertjes. Ik kijk naar stuwtjes, overlaten, sluizen, dwarsdijken, peilstenen, wielen, terpen. Ik fiets overal heen en bekijk wat ik nog zie van wat op oude kaarten staat ingetekend.

Doe je mee?

Abonnees doen automatisch mee. Ik hoop dat jullie dat leuk vinden.

Anderen: je kunt 24 euro overmaken, zie hier onder.

Uiteraard hoop ik op een fijne discussie over elke bocht. Dat verwerk ik dan weer. Uiteindelijk voeg ik alles samen tot 24 pdf’s. Die kun je uitprinten en in een map stoppen met 24 tabbladen: dan heb je een uniek naslagwerk over 24 Rijnbochten, wie wil dat nou niet?

Strak plan? Nou, niet echt strak hoor, maar het komt vast goed.

24 euro overmaken:

Hoe gaat het werken?

Je krijgt van mij een wachtwoord waarmee je op dit blog de stukken kunt openen in de categorie Zandbanken in de Rijn. Dat worden 24 stukken, een per Rijnbocht. Elke twee weken reizen we een bocht verder en geleidelijk aan vullen alle stukken zich met een algemene inleiding over die bocht, transcriptie van het verslag van een werkbezoek in de 17de eeuw aan die bocht, links naar kaartmateriaal in archieven, transcripties van processen over die bocht, en wellicht algemene informatie zoals over het Gelders Waterrecht in de 17de eeuw. Ik begin in Arnhem en vaar met de stroom mee. Maandelijks krijg je een e-mail met de updates.

Wat als je geen paypal of creditcard hebt?

Geen probleem. Stuur een e-mail naar contact@landschaplopen.com en ik geef mijn bankgegevens door. Na betaling van 24 euro krijg je van mij het wachtwoord voor Zandbanken in de Rijn.

Kun je ook premium abonnee worden zonder creditcard?

Helaas, deze dienst van WordPress werkt op het Amerikaanse betaalsysteem Stripe met creditcard. Maar mocht hier behoefte aan zijn, dan ga ik een shortcut verzinnen: iets als ‘jij betaalt mij, ik betaal mezelf’.

Alle afbeeldingen