Is het ei in eiland hetzelfde als een oog in Schiermonnikoog? En komt daar de naam Veluwe ook vandaan? En de ooievaar?
Geert zoekt het uit.
Het oog in Rottummeroog en Schiermonnikoog blijkt inderdaad een eiland te zijn. Voor het nieuwe eiland IJsseloog bij Kampen, een slibdepot, is het wel een supertoepasselijke naam – ik zie de experts al zitten brainstormen rond de tafel – want het is zowel een oog als een eiland. Waarbij ik me ineens realiseer dat een in de lengte doorgesneden ei lijkt op een oog.
Meer over Kampereiland.
Er bestaan meer eiland-ogen in Nederland. Van der Aa noemt in 1846 in zijn Aardrijkskundig woordenboek:
Ik zie op Google maps dat niet alleen Rottummeroog en Schiermonnikoog een -oog hebben, maar ook de Duitse waddeneilanden Langeoog, Spiekeroog, Wangeooge en het Deense Suderoog, Norderoog. Ach, Nordeneij ook natuurlijk.
Tot zover oog = eiland.
Verder met eiland: waar komt dat ei vandaan? Geert leest dat ei in eiland betekent door water omgeven land. Eiland betekent dus eilandland. Hij gaat verder met ei. Eén wortel van ei is Aa, Ee, Ö; het komt van ouwe / aue = water (net als aqua). Een andere wortel van Ei is (Latijn) ovum = ei. De eerste wortel dus: ei = aa/ee = ouwe = aqua.
Dit maakt het rijtje toponiemen met ei veel langer: in noord Nederland liggen een tiental beken en riviertjes (wat is daar eigenlijk het verschil tussen? – dat is een ander verhaal) die Ee of Aa heten. Maar zouden inderdaad die beken met Ee en Aa in de naam, en de -ogen in de Waddenzee als oorsprong van de naam het Latijnse woord aqua hebben omdat de Romeinen ten zuiden van de Rijn water aqua noemden? Ik vraag het me af. De Friezen hadden toch wel een woord voor water? De Romeinen noemden bovendien een beek een fluvius. Ik kijk op Google Maps naar Denemarken, en ook daar: Brede Ae, Vide Ae, Brons Ae, Rejsbir Ae (die Ae moet je zien als een A met een bolletje erop; ik weet niet hoe dat moet in wordpress). Ik ben niet overtuigd van de relatie tussen het Deense Ae en het Latijnse aqua. Maar dan bedenken we dat bedoeld wordt dat ouwe en aqua beide van dezelfde indogermaanse vooroudertaal afstammen.
Geert leest ook ergens dat ouwe / aue meer dan alleen water is, namelijk ook land omgeven door water. Dat geldt ook voor ooi / ooij, waar water van de rivier land omgeeft.
Ooibos is bos op een eiland. En een ooievaar? Nee, ooi in ooievaar heeft niets met ooi = eiland te maken maar komt van ode = auda = rijkdom en vaar komt van varu = gaan (varen, fahren). Ooivaaggronden wel, dat zijn vage gronden op oeverwallen in uiterwaarden. Hier een deel van de bodemkaart van Nederland met kalkhoudende ooivaaggronden; zware zavel lichte klei. De ooivaaggronden zijn verder onderverdeeld in een tiental subcategorieën en ik kan helaas niet alle ooivaaggronden verzamelen op een kaart, anders had je aaneengesloten banen gezien ter weerszijden van de grote rivieren die vroeger oeverwallen maakten. Allemaal ooien. Ooijpolder, Wadenoijen, Lithoijen, Kasteel Oijen. .
En de Veluwe? Waar de naam vandaan komt is in duister gehuld. Kan het te maken hebben met een vale ouwe, dus een dorre hoogte omgeven door water of in dit geval laagliggende moerassen? We menen dit wel eens gelezen te hebben, maar ook dat die oorsprong van de naam weer is verlaten, maar kunnen nergens vinden hoe en wat dan. Bronnen spreken elkaar na – dat doe ik nu ook. Van der Aa schrijft in zijn Aardrijkskundig woordenboek (1848):
Meer weten over de geschiedenis van de Rijn? Doe mee met Zandbanken in de Rijn. Ik onderzoek in 30 afleveringen de Rijn tussen Arnhem en Vianen aan de hand van een tien meter lange kaart uit 1671. Lees over meanderen, anastomoseren en vlechten. Over zandbanken, rijswaarden, grienden en uiterwaarden. Over bandijken, schaardijken en kaaidijken. Over veldbezoeken van de Gelderse Rekenkamer in de 17de eeuw die zoveel mogelijk zandbanken in gebruik wilde nemen en landmeter Bernard Kempinck die kaarten aanleverde. Over het Gelders waterrecht en het leggen van kribben. Met vele kaarten, foto’s en tekeningen.
Hoe meer we puzzelen en lezen, des te meer namen met Ei, Ee, Aa en Ooi komen we tegen. Edam: dam in de Ee; Breda: brede Aa. Krommenie: krommen Ee. Overflakkee: over de verlande Ee. Het Engelse island. Het IJ natuurlijk. En dat alles uit een schoolboekje van 70 jaar oud.
En de IJssel?
kanaal, wetering, grift, graaf, spreng, laak,
Leuk blog!
Zo heb ik ooit gespeeld met de gedachte om een verzamellijst te maken voor alle waterlopen.
De gemaakte kunstmatige waterlopen van greppel naar Suez-kanaal is waarschijnlijk kort. Maar de natuurlijke waterlopen zijn divers. En tijd- en/of streekgebonden.
Droge groet,
Dank je wel. Misschien per taalgebied, en dan beginnen met het Saksisch (Drents, Twents) omdat daar waarschijnlijk minder verschillende woorden zijn voor waterloop dan bijvoorbeeld in het Fries. Bij ons rond Lonneker (bij Enschede) heten veel beekjes Esbeek. Bij elke es ligt er wel eentje, denk ik.
Ik bedoel wat anders.
Greppel, sloot, beek, rivier, waterloop enzovoorts.
Bodems aan weerszijden van rivieren bekijken? Zie https://bodemdata.nl/basiskaarten
Dank voor de tip. Ik gebruik zelf meestal dinoloket, maar wat dus niet kan is op een kaart alle typen ooivaaggronden (kalkhoudend, kalkloos, lichte of zware zavel, met of zonder roest etc) laten zien. Dat kan ook niet met de kaart waar jij heen linkt, toch?