Een griend is een wilgenakker – wat is een wilgenakker?
Maar wanneer het woord griend deze betekenis heeft gekregen, is me vooralsnog onduidelijk. In de 17de-eeuwse teksten die ik fanatiek lees, is een griend = grind. Het eiland Griend bij Vlieland – waarop eens zelfs een klooster heeft gestaan – was geen wilgenakker, maar grinderig door een toevallige samenloop van stromingen waardoor net daar grover materiaal werd afgezet. Griend als grindeiland. Op deze kaart van Rosande groeit een zandbank aan die de tekenaar Den Griend noemt vanwege het vele grind daar. Hij tekent geen plantjes. In een archiefstuk is dit ‘bloot sant vol keijen’.
Meer over deze kaart.
Een wilgenakker noemden ze toen een rijsweerd of rijswaard: een waard met rijshout beplant. Hier een kaart van dezelfde kronkelwaard meer naar het westen bij het Drielse veer met een zandbank met wilgen erop. Rijsweerd, een waard met rijshout.
Een griend is tegenwoordig dus een wilgenakker. Wilgen groeien echt overal: je steekt een stok in de grond en er komen blaadjes aan. Zelfs als je hem per ongeluk op de kop in de grond steekt. Water in de winter is geen probleem, maar zomers moet de grond boven water staan. Daarom werden vaak ruggetjes gemaakt waarop de wilgen werden gepoot, spekdammetjes. Hier een exgriend langs de Marsdijk bij Kostverloren.
Wilgenhout werd en wordt met name voor manden en zinkstukken gebruikt. Overigens, merkte een lezer terecht op, bestaan er ook essengrienden en elzengrienden.
Er zijn twee typen grienden: met en zonder invloed van wisselende waterstanden. De grienden in de Biesbosch staan onder invloed van eb en vloed, en die in de uiterwaarden langs rivieren onder invloed van de langzame jaarlijkse seizoenswisseling. Maar grienden in de polder hebben, binnen een marge van enkele centimeters, het hele jaar dezelfde grondwaterstand. Ik kom er niet echt achter waarom die grienden dan verschillend zijn: ander gebruiksmogelijkheden van het hout? meer of minder vaak oogsten? andere soorten wilg?
Op een andere manier zijn er ook twee typen: die elk of elke twee jaar worden gesneden noem je snijgrienden. Die elke vier of vijf jaar worden geoogst heten hakgrienden. Die laatste leveren natuurlijk dikkere takken.
Ik lees een heerlijk boek Boerenland als natuur. Zulke boeken zijn er meer: ooh wat waren die oude landbouwgebruiken toch fijn en wat leverden die mooie natuurgebiedjes op en wat jammer dat dat weg is en kunnen we daar weer naartoe? Dit boek is minder romantisch: het staat vol lange interviews met mannen die hun hele leven in een griend of eendenkooi gewerkt hebben, die hun leven al elzensingels en meidoornhagen bijhouden. Niet omdat het mooi is, maar omdat het geld oplevert. Weinig geld weliswaar, met hard werken. De man uit de griend vertelt dat hij de dag na zijn 14de verjaardag begon te werken in de griend. Zou hij naar die verjaardag hebben uitgezien of keek hij er juist tegenop? Van school zo hup de griend in. Nu (nou ja, het boek is uit 2003) is hij 67 en doet hij het nog. Het hakken en snijden in de griend is winterwerk, en geen wonder, zegt hij, dat mannen op hun 40ste reuma hadden. Ze vertrokken om zes uur ‘s morgens (in de winter dus) want het werd vanzelf dag. Ze werkten de hele dag in hun griend en gingen laat naar huis. Bij regen werkten ze door, want geen werk was geen geld. Thuis wachtte dan moeder met de pot: aardappelen met spek en appeltjes.
Die man is ten tijde van het interview maar een paar jaar ouder dan ik nu, maar wat een ander leven.
Hij woont (in 2003) aan de Bolgerijsekade bij Vianen. Nu, 19 jaar na dit interview, zijn hier nog steeds veel grienden. Het Utrechts landschap heeft een natuurgebied vol grienden: Polder Bolgerijen en polder Autena. Op deze luchtfoto is het het deel ten zuiden van de A2. Er is een wandelroute doorheen van 2 km. Ik lees op de site van het Utrechts landschap dat dit het grootste binnendijkse griendencomplex van Nederland is.
Kampioen binnendijkse grienden dus. Het grootste buitendijkse griendencomplex zal de Biesbosch zijn.
Ik eindig maar weer vroeger: een kaart van de middelweerd ten zuiden van Rhenen, zuidoever van de Rijn. Zo’n mooie waard vol weiden en grienden.
Meer over deze kaart.
Hier een mooie foto van een griend in vol ornaat, met dank aan een lezer.
Weet jij toevallig in hoeverre en waar er in het verleden grienden waren langs de IJssel van Westervoort tot Kampen?
Hoi Wim, nee helaas, dat weet ik niet. Ik heb eens een kaart gezien, maar die ging over Rivierenland. Ik zet het op mijn lijstje.
Zou het niet zo zijn dat Grienden in de polder vroeger in de winter ‘natter’ waren.
Dan bedoel ik voor de tijd van de stoom/diesel/elektrische bemaling?
Waar ik woon, het land van Maas en Waal, was het tot een ruime eeuw geleden altijd nat en het land amper te betreden.
Dat veranderde tot de eerste gemalen er kwamen.
Volgens mij stonden de wilgen sowieso op de natste plekken. Nieuwe zandbanken in de Rijn worden eerst ‘bloot sant’ genoemd, en dan rijsweerd, en vervolgens weerd. Een weerd is in gebruik als weiland. Rijsweerd is de tussenfase: zodra een zandbank definitief boven water kwam, werd hij met wilgen ingeplant. Dit zal in de polders niet anders geweest zijn: rijshout op de natste plekken die nergens anders toe konden dienen.
Mooi inderdaad. Je hebt ook elzengrienden en essengrienden. De provincies springen bij met het financieren ervan, omdat het beheer en behoud duurder is dan de opbrengst van het griend. Ze noemen het dan: vochtig hakhout. Jammer genoeg is veel essenhakhout , of essengriend, nu bedreigd door de essentaksterfte. Ik hoop dat je er snel achter komt waar de naam griend vandaan komt. Lijkt me inderdaad onlogisch uit ‘grind’ als je ziet waar ze groeien. En dan maar allemaal massaal takken kopen zodat de prijs wat omhoog gaat.
Dank je wel voor deze aanvulling. De afkomst van het woord is me vooralsnog een raadsel. Ik hoop dat iemand reageert met het antwoord. De vraag naar het hakhout zou ook omhoog gaan als we stoppen met zinkstukken van plastic.
Griend in vol ornaat? Zie bv deze foto van de Rhoonse Grienden: https://image.jimcdn.com/app/cms/image/transf/dimension=2048×2048:format=jpg/path/s9b8099e4aa7a8072/image/i5dce5430aae5a94a/version/1463748834/image.jpg
Wow, ja dat is griend in vol ornaat. Is die auteursrechtenvrij? Of is die van jou en mag ik hem gebruiken (jouw naam erbij?)