Edenaren, Bennekommers opgelet: wie weet meer van deze wal?
Gisteren fietsten we door de Moft bij Bennekom op zoek naar deze wal.
Hij was niet moeilijk te vinden want we hadden op kaartjes ingetekend waar we moesten zoeken. Maar hoe groot en opvallend ook, we zeiden allebei (G en ik) dat we hem niet hadden gezien als we er niet naar gezocht hadden. Ik ben hier al zo vaak geweest, nooit een wal gezien.
We kunnen de wal volgen op AHN vanaf Hoekelum tot aan het drielandenpunt tussen Ede, Wageningen en Renkum. Dan is de wal dus 3,4 km lang. Hij loopt vanaf een hoekpunt in de wal rond Hoekelum tot aan de wal (die ik QR-wal noem: de wal van Quadenoord-Raesvelt) bij Quadenoord. Met deze wal wordt zo een groot deel van de Moft ingesloten. Maar niet de hele Moft.
Meer over deze kaart.
februari 2024:
Ons nieuwe boek: Lopen op de Moft op oude kaarten vordert gestaag. De Moft is de berg met het grote bos tussen Ede, Bennekom, Wageningen en Renkum. Daarvan zijn in de loop der eeuwen veel kaarten gemaakt. Die kaarten bespreken we en dan gaan we erop wandelen. Ook gaan we wandelen aan de hand van archiefstukken met veldnamen zonder kaartje.
Ik zelf vermoed daarom een verband met de konijnenwarande van Grunsfoort, maar heb in de stukken daarover helemaal niets over wallen kunnen vinden. Zwak punt: het bos ten noordoosten van deze wal hoorde ook bij de Moft. Deze wal gaat er niet omheen maar doorheen. Sterk punt: het is de kortste verbinding om een gebied in te sluiten.
Hij is kaarsrecht. Dat doet mij vermoeden dat hij niet met de hand is gemaakt: in oude wallen zit altijd wel een bochtje. Waarom zou je een dikke boom omhakken? Het lukt je niet om met een schop en een kruiwagen in een heuvelachtig bos echt helemaal kaarsrecht te graven. Deze wal is kaarsrecht.
Met mijn muis op het scherm kan ik geen kaarsrecht lijntje trekken.
De wal is ouder dan de A12 en ouder dan het landbouwveld. Op de volgende uitsnede is dat te zien: de wal loopt door aan weerszijden van de weg. Ik heb de wal precies als diagonaal gemaakt van linksboven tot rechtsonder.
Een deel staat ook op de kaart van rond 1809 van De Man. Hee, die heb ik niet tot mijn beschikking. (Hmm, ik had net gezegd dat hij niet met de hand gemaakt zou zijn, er klopt nu al iets niet.)
In het RAAP-rapport ‘Hoekelum 2017’ wordt het een wildwal genoemd. Maar er staat niet bij wie hem heeft aangelegd en welk bos dan beschermd moet worden, want de wal loopt dwars door het bos en niet langs perceelsscheidingen, eigendomsgrens, buurtgrens, weg of welke grens dan ook.
Op de volgende foto zie je een wandelpad door de wal als een heuse ultrakorte holle weg. De wal is hier een paar meter breed en anderhalve meter hoog.
Ten zuiden van de Dikkenbergweg is de wal heel goed zichtbaar, ook vanaf de straat. Helaas heb ik daar geen foto van. Ook daar is hij breed, stevig, bol. Anderhalve meter hoog en heel duidelijk aanwezig.
Ik heb ook gedacht aan een wal die bijvoorbeeld een smeerpijp vanuit de oude Enka in Ede naar de rioolwaterzuivering in Renkum bedekt. Je moet out-of-the-box denken nietwaar. Maar de Enka was er in 1790 nog niet, en deze wal volgens de volgende kaart al wel. Ook hier wordt hij wildgraven genoemd.
Een wildgraaf wellicht, maar door wie en wanneer is hij dan aangelegd? En waarom midden door het domeinbos?
Heb jij enig idee wat dit voor een wal zou kunnen zijn?
Spannende zoektocht!
Wat opvalt is dat de wal/greppel als grens wordt gebruikt in de kadatrale percelen die zijn opgenomen tussen 1811 en 1832 ( https://hisgis.nl/kaartviewer/gelderland/).
Op het AHN is te zien dat karrensporen de wal soms doorsnijden, terwijl in andere gevallen de wal over de karrensporen heen loopt en dus jonger is. De wegen die op hisgis te zien zijn komen allemaal (min of meer) overeen met een doorgang in de wal.
Hee dank voor je bijdrage. Wat een zoektocht. Je hebt gelijk. Dus kunnen we de ouderdom van de wal wat meer inperken? Ik denk het niet, maar we kunnen wel de karrensporen dateren. Dat is leuk!
Spannend. Waarom denk je aan een konijnenwarande? dat is toch een soort konijnenkwekerij in de open lucht en dus geen rechte lijn? Ik weet hier weinig voorbeelden van, maar is geinige theorie, dat wel. Zou het niet een wal zijn met een religieuze betekenis met a die grafheuvels hier? Zo kaarsrecht lijkt me opzettelijk en esthetisch en niet functioneel. Kan het ook een type landweer zijn? We zitten hier wel op de rand van Utrecht en Gelderland. Lekker vaag laten en nadenken, het zou bijna jammer zijn als iemand het antwoord claimt.
Ik heb stukken gelezen over de konijnenwarande van Grunsfoort (honderden bladzijden uit de 16de en 17de eeuw) ivm een ruzie die op een proces uitliep over een konijnenwarande van Grunsfoort op de Moft. Die warande werd in delen verpacht aan heren zoals Van Lienden, Bunningh, Raesvelt en dergelijke grote namen. Het was en grote warande, niet een kwekerij, maar konijnenjachtgebied. Helaas zit er geen kaart bij de stukken, er word wel naar een kaart verwezen en die verwijzing doet me steeds denken aan de kaart van Witteroos uit 1570. Alsof de hele Moft door Grunsfoort als jachtgebied werd gebruikt, wat ze dan blijkbaar een konijnenwarande noemen. Maar ik ben nog bezig met die stukken, het is nog een ruwe transcriptie met veel onduidelijkheden.
en nog even dit, op een particulier terrein langs de Franse Kampweg liggen 2 grafheuvels, daar gaat de wal netjes tussen door…
( Hele mooie heuvels, trouwens)
Toeval of is daar rekening mee gehouden bij de aanleg?
En ik vind het razend knap, dat ie zo kaarsrecht is, hoe deden ze dat?
En wat was er eerder, het 3 gemeentenpunt bij Quadenoord of de Wal?
Janny
Het driegemeentenpunt staat al op de kaart van 1649 als grens van de Moft. De wal staat daar niet op, maar dat zegt niet alles, want Geelkercken heeft misschien geen wallen ingetekend waarbij de beide kanten behoorden tot het domeinbos. Ik denk nog steeds de konijnenwarande van Grunsfoort. Die lag in de Moft. Maar ik heb geen enkel bewijs.
Geen bewijs, maar er is wel een aanwijzing: Want het noord-westelijke gedeelte van de wal wordt op de gegeven kaart uit 1690 aangeduid als Wlld grave.
Zou het dan niet verder naar het zuidoosten ook een wild grave zijn geweest. En is het niet aannemelijk dat de noordoost zijde van jouw konijnenwarande (die daar in de buurt moet hebben gelegen) een soort voorloper van die Wildgrave is geweest?
Ja dat klinkt best als een aannemelijke hypothese. Wat ik me ineens afvroeg: die wal in het zuiden van de Moft, de derde duidelijke wal die doorloopt aan de andere kant van de straatweg, en die niet van Raesvelt is, zou die erbij horen?
Hoi Janny. Je schreef dat de wal netjes tussen de twee grafheuvels doorloopt. Maar de afstand tot de ene heuvel is ongeveer 110 m, en tot de andere ongeveer 20 m. Of meet misschien fout, of is er nog een derde grafheuvel?
Geert.
Je hebt gelijk, zo netjes is het inderdaad niet..
Maar waar zal het begin punt zijn geweest, wildwal/Zandlaan( nu Horalaan) of de hoek met die QRwal? Toch toeval, dat de wal daar tussen die grafheuvels doorloopt?
Hele bijzondere wal….
Tja, die wal! Die houdt mij ook al een tijdje bezig……
En weet je wat ook zo gek is? De greppel van deze wal ligt aan de noordoost/Quadenoord kant en de greppel van die rechte wal, de QR wal, ligt aan de Moftkant…
Dus welk gebied er nu tegen wild beschermd moest worden?
En wat me laatst op viel, als je de Dikkenbergweg opgaat is er ter hoogte van de wal ook een verhoging in het wegdek, kan toeval zijn, maar het kan ook zijn dat de weg dus gewoon over de wal is aangelegd!!
Hoe oud is de Dikkenbergweg?
O ja, op de Van Geelkercken kaart (1649-1656) kan je zien dat het landgoed Hoekelum de wildgraaf (Wageningen/Lunteren) als grens heeft. Daarna is dus die driehoek gekocht met de Wal als wildgraaf/grens.
Wanneer?
Volgens dat kaartje is er in 1790 een aanvraag gedaan voor de beide zijflappen, daarna deed de Wal geen dienst meer als grens en is dus op het landgoed bijna niet meer te zien. Overigens ziet de rest van de wal er ook niet gerestaureerd uit, maar is er waarschijnlijk ook geen grondwerk gedaan…
En wat opvalt, de raatakkers van het Bennekomse heitje langs de A12 zijn nog wel te zien aan de noordoost kant van de wal, ook in die punt met de spoorlijn, dus daar is de grond niet of nauwelijks
verstoord….
Dit is wat ik tot nu toe gevonden heb of wat me is opgevallen en
ik hoop dat nog eens duidelijk wordt, wat de ouderdom en het doel van deze wal is…!!
groet Janny
hoi Janny, ja we zijn er al best lang mee bezig. Ik hoop dat iemand reageert met het antwoord.