Reemst in 1722 – de overzichtskaart

We zijn op zoek naar een oude Meulenweg en een oude Bisschopsweg die in de 17de eeuw over de Ginkelse heide hebben gelopen. De Meulenweg naar een molen in Bennekom en de Bisschopsweg naar bisschopsstad Deventer, denken wij. Is dat dezelfde weg?

We komen voor de zoveelste keer uit bij deze kaart uit 1722 van Elshoff. Ik heb al 11 keer deze kaart laten zien, maar het is dan ook een topkaart. Maar ik verbaas me dat ik nooit de kaart zelf heb besproken (ik vermoed dat ik dat stuk een keer heb weggegooid). Hier dus een bespreking van een kaart waarvan trouwe lezers zullen zeggen ‘die kaart ken ik, die heb je al zo vaak laten zien’. Hopelijk lees je toch nog wat nieuws.

Georeferentie

We besluiten om de kaart te georefereren en ik geef aan E, die handig is in georefereren, punten door die volgens mij vastigheid bieden: hoekpunten van het gebied, grenspalen die er nog staan (weliswaar zijn de palen net een tiental jaar jonger, maar ze zijn op dezelfde markante plekken geplaatst), E komt tot deze kaart.

Ik sta paf, dat heeft Elshoff goed gedaan in 1722. De kaart komt er nauwelijks vervormd uit, alleen een beetje scheefgetrokken.

Wat zien we op deze kaart?

Het is een overzichtskaart van Reemst, dat nu deels is opgegaan in Planken Wambuis van Natuurmonumenten en deels in Park De Hoge Veluwe. Volgens mij staan er nu in 2022 precies evenveel huizen als in 1722. Reemst was deel van het jachtgebied van Kasteel Rozendael.

De kaart maakt deel uit van een serie van vier bestaande uit deze overzichtskaart en drie detailkaarten van Mossel, Oud-Reemst en Nieuw-Reemst. Die serie van vier hoort bij een groot kaartboek van alle bezittingen van Rozendael.

De grens

Voor Elshoff zal de grens het belangrijkste zijn geweest en die markeert hij met een donkerrode lijn. Hier fiets ik langs de grens. Op veel plekken tekent hij pollen al of niet met een steen erop, maar hier en daar gebruikt hij bijzondere markeringen: een Heijenbergje, een Dornebömke. Bij de westgrens waren blijkbaar onduidelijkheden bij Koerts Hutte pol, waar Elshoff schrijft: Soo sommige meenen sou op dese pol de scheijdig lopend. – tja, hij was geen Neerlandicus maar landmeter. Onder dit artikel meer over Koerts Hutte Pol voor premium abonnees.

De heuvels

Elshoff tekent acht heuvelgroepen. De meeste tekent hij bruinig met wat groen erop: de Wolfsbergen, Masenberg, Westerberg, Paelberg, Kelderbergen. Verse zandverstuivingen met duinen tekent hij roder en zonder groen erop: de Santbergen en de duinen in ht Mosselsezand.

De bossen

Elshoff tekent drie bossen: het Wekeromse bos, een bos bij Mossel en het Oude Hout bij Nieuw-Reemst.

Op de georeferentie zien we dat er nu meer bossen zijn dan toen, maar dat is grotendeels productie naaldhout en dat was er toen nog niet. Toen ging het om eikenhakhout en gemengd loofhout.

Velden en andere toponiemen

Buiten Reemst geeft hij aan: Wekerom, Aenstoot of Otterloo, Delense Stert en Delense Veld en de Compagnie(berg), Schependom van Arnhem met de boerderij de Kempenberg, het Wolfheser veld, Heijdenstadt bij de Paelberg.

In Reemst geeft hij de drie landbouwenclaves Mossel, Oud Reemst, Nieuw Reemst, en ’t leege veld allemaal sandt. Dat is bij de Ginkelsepoort.

Wegen

Tenslotte de wegen, en dat zijn er heel veel. Het meest opvallend zijn de kaarsrechte Koningswegen die elkaar kruisen in het Papendal net buiten Reemst. Over dat kruispunt schrijf ik hier, en hier schrijf ik over die Koningsweg bij Nieuw-Reemst.

Alle wegen, waarbij ik linksboven in de hoek begin en stug de wegkruisingen met de grens volg (de meeste wegen komen dan twee keer aan bod uiteraard, daarom nummer ik de wegen).

1. In de NWhoek zie ik een weg naar het westen lopen die in die hoek begint, uit Wekerom komt maar nergens heen gaat.
2. Een weg van Mossel naar Otterlo, nu ongeveer fietspad langs het Mosselsezand.
3. De weg van Harderwijk naar Arnhem, nu asfaltweg.
4. Bij de Compagnieberg gaat een naamloze weg van Oud-Reemst naar het noordoosten. Er ligt daar nu een fietspad.
5. De kaarsrechte Koningsweg tussen Hoog Baarlo en Wolfhees.
6. De Hessenweg naar Zutphen of Deventer.
7. Naamloze weg van Oud-Reemst naar Cluijs. Dat is waar nu het openluchtmuseum is.
8. De kaarsrechte Koningsweg van Ginkel naar de brandtoren op het Rozendaalseveld.
9. = 3
10. Mossel en Wekeromseweg. Die ligt er nog.
11. De weg van Ede en Barneveld naar Arnhem. Dit is nu de Amsterdamseweg.
12. Langs de zuidgrens de Oude Ederweg. Deze zal verzand zijn.
13. Een naamloze weg van Oud Reemst naar het Wolfheser veld.
14. De Bisschopsweg nu Meuleweg van Oud-Reemst naar Bennekom.
15. Langs de westgrens de Vosseweg. Hierover hebben G en ik een boek geschreven.
16. = 11
17. = 8
18. = 6
19. langs de noordwestgrens de Osseweg. Die ligt er nog, verscholen in het bos vlakbij de Koeweg met het fietspad.
20. = 10

Overige

Soms verlies ik het overzicht door het kijken naar alle details. Even uitzoomen, heb ik iets gemist?

Rechtsonder tekent hij een brede baan door het Papendal die zich verlengt naar beide kanten: dat is de grens van het Schependom van Arnhem.

Linksboven de windroos in een vorm die Bernard Elshoff wel vaker gebruikt, en linksonder een prachtige cartouche. De tekst is eenvoudig te lezen. Het is weer als vanouds: bij het echtpaar Torck – van Hoorn had zij het geld, maar alleen hij staat genoemd. Geschiedsvervalsing, zullen we in dit woke tijdperk dit soort kaarten maar vernietigen? Afgezien daarvan – wat mij steeds meer gaat irriteren – bewonder ik de tekeningen van schelpen – die schelp komt ook op andere kaarten voor – stengels met bloemen en bladeren en twee hoofdjes die een hardstenen kussen tillen. Wat zouden die stengels met bladeren en bloemen zijn? Akkerwinde? Clematis? Druif?

Alle afbeeldingen