Kleikaarten van de Rijn

Van R kreeg ik een stapel kaarten van de Rijn (en van de Waal, maar de Waal is een ander verhaal). Het is een serie van 9 kaarten van de Rijn in Gelderland tussen Arnhem en Wijk bij Rijswijk (de kaart stopt waar in 1952 het Amsterdams-Rijnkanaal gegraven zou worden, of beter gezegd: daar waren ze ten tijde van het maken van de kaart natuurlijk allang mee bezig). De serie is gemaakt door de Stichting voor Bodemkartering Stiboka in 1949-1951. De titel is Klei-inventarisatiekaart.

Het doel van de kaart is om aan te geven welke klei winbaar is voor de baksteenindustrie. De kaart is ingekleurd met verschillende tinten groen, oranje, roze. rood en paars. In de online bibliotheek van de WUR vind ik het rapport, de kaarten en de legenda.

Ik ben niet zo geïnteresseerd in al die kleisoorten, want ik vermoed dat alles inmiddels is afgegraven, of het nou geschikt of ongeschikt was voor de steenindustrie. Want er zijn meer belanghebbenden (dijkenbouw) en je kunt minder geschikte kleien ook mengen om zo tot een homogeen mengsel te komen. Op de geomorfologische kaart van de Rijn zijn alle uiterwaarden grijs gekleurd: afgegraven. Maar op de kaartenserie is aan de soort klei goed te zien waar geulen en ruggen van kronkelwaarden en nevengeulen liggen. En omdat nu alles is vergraven of geëgaliseerd, zijn die fenomenen nu verdwenen of kunstmatig weer aangebracht. Dus bij mijn serie Zandbanken in de Rijn ga ik de serie gebruiken.

Een eerste indruk van de legenda is dit: paars, grijs, bruin, oranje en rood is ongeschikt voor baksteen: deze gebieden zijn al in 1950 afgegraven, is onland, opgespoten of zijn fabriekscomplexen. Geel is zand. Groen is klei, en hoe donkerder, des te dikker de laag.

Hier alle kaarten in een galerij; klikken op een kaart levert een grotere afbeelding op.

Meer weten over de geschiedenis van de Rijn? Doe mee met Zandbanken in de Rijn. Ik onderzoek in 30 afleveringen de Rijn tussen Arnhem en Vianen aan de hand van een tien meter lange kaart uit 1671. Lees over meanderen, anastomoseren en vlechten. Over zandbanken, rijswaarden, grienden en uiterwaarden. Over bandijken, schaardijken en kaaidijken. Over veldbezoeken van de Gelderse Rekenkamer in de 17de eeuw die zoveel mogelijk zandbanken in gebruik wilde nemen en landmeter Bernard Kempinck die kaarten aanleverde. Over het Gelders waterrecht en het leggen van kribben. Met vele kaarten, foto’s en tekeningen.

Alle afbeeldingen