Alles over coupures in dijken

In onze dijken zitten allerlei doorgangen die uiteraard zeer zorgvuldig worden ontworpen, gemaakt en onderhouden, anders kun je de rest van de dijk ook wel opdoeken. De eenvoudigste doorgang is de coupure. Een sluis is ook zo’n doorgang, maar dat is een ander verhaal.

Een coupure wordt gemaakt waar een weg een dijk kruist en het onhandig of ongewenst is om over de dijk te klauteren. Niet alleen omdat dat te steil zou zijn, maar ook omdat je een weg over een dijk ook zorgvuldig moet ontwerpen, maken en onderhouden, anders ontstaat er vanzelf een laagte in de dijk. Je kunt je voorstellen dat als een boer met een trekker dagelijks een dijk kruist, dat die dijk daar dan snel inzakt. Coupures zie je dus veel op boerenland.

Maar ook bij oude steden langs het water, veilig gelegen achter een oude dijk langs het water met daarin een doorgang naar de haven die zo nodig kan worden afgesloten.

De Waterpoort in Wijk bij Duurstede is een mooi voorbeeld.

Ook Culemborg ligt achter de bandijk waarin een dubbele coupure – links van deze foto zit er nog een voor auto’s – met dubbele schuiven.

Heteren ligt achter de bandijk met een coupure in de Veerweg. Het veer vaart niet meer, de coupure ligt er gelukkig nog met een mooi smeedijzeren hekwerk.

Drie mooie coupures kom ik tegen in de Alddyk bij Lioessens, gemeente Nordeast-Fryslan. De dijk is een slaperdijk – die slaapt veilig achter de dijk langs de Waddenzee, maar de coupures zitten er nog in. Elke boerderij heeft er eentje. De schotbalken waarmee de coupure kan worden afgesloten, liggen in houten kisten er naast. Het zijn geen monumenten, terwijl ik daarvoor wel zou willen pleiten: klein watererfgoed. Ik spreek uitgebreid met een boer die zijn eigen coupure en kist onderhoudt – of niet onderhoudt – want het waterschap doet er niks meer aan. Zijn vrouw heeft er plantenbakken met fuchsias aan gehangen, en zo lijkt het net een toegangspoort.

Ik zie vier typen coupures, eigenlijk een vierkant met vier kwadranten:

• in gebruik <-> niet meer in gebruik (omdat de dijk een slaperdijk is geworden of zelfs een dromer).
• met de schotbalken ernaast (of een ander sluitmechanisme zoals bij Wijk bij Duurstede waar de afsluiting uit de zijmuur schuift) <-> geen schotbalk te vinden (dan is het geen gebruikte coupure meer of de schotbalken liggen elders opgeslagen).

In Rijswijk aan de Rijn ligt een rij bijzondere coupures die zijn gemaakt in het kader van het project Ruimte voor de Rivier. De Rijndijk is hier niet verhoogd, maar er is een betonnen damwand neergezet – waar tegenaan groene heggetjes zijn geplant om het minder streng te maken. Bij de doorgangen naar de huizen zijn coupures gemaakt. Maar: de huizen links op de foto staan dus buitendijks, onbeschermd door de Rijndijk en de coupure. Hoe het sluiten werkt, kan ik niet zien. Komt er een metalen scherm omhoog misschien?

Bij Vierhuizen, Hogeland, fiets ik door een coupure met de houten kist voor de schotbalken hoog op de dijk. Het is een slaperdijk, dus de coupure zal niet meer gebruikt worden. Maar dit is er maar eentje – mijn fietstocht was op de warmste dag van het jaar en ik had geen zin om twee meter om te fietsen – en ik zie op het AHN en google maps dat het hier vol ligt met coupures – het ligt namelijk ook vol met dijken. En dat de kisten met schotbalken erboven op de dijk liggen, blijkt ook vrij normaal in deze regio.

Bij Zoutkamp zie ik een coupure die met twee metalen platen is gesloten. De ruimte ertussen is opgevuld met grond en daarin groeien planten, dus vaak zal deze coupure niet meer open gaan. Het is de doorgang voor een trailerhelling, op de achtergrond zie je een loods waarin boten werden gebouwd/hersteld/onderhouden (er staat geen informatiebordje naast).

Ik zie ook een coupure waar in de wanden toiletten zijn gemaakt voor recreanten in de haven van Zoutkamp. Ik zie niet hoe hij afgesloten kan worden.

Als ik een coupure zie, maak ik een foto, en die foto’s zal ik hier verzamelen. Maar ik ga er niet speciaal naar op zoek.

Ook in de Slaperdijk tussen Veenendaal en Renswoude zit een coupure, ver weg van enig water: bij de doorsteek van de Arnhemseweg, de N224. Dit is een rijksmonument.

De volgende is bij de veerpont bij Amerongen

Deze bij Ingen is voorzien van een bruggetje. Die andere liggen daar in de buurt.

Alle afbeeldingen