Maaiveldinversie wil zeggen dat op de een of andere manier de natuur zelf een laag stuk land verheven heeft tot hoogte. Niet door het op te duwen, maar door de grond eromheen weg te eroderen. Dit zie je regelmatig in zandverstuivingen – in de duinen zal het ook wel voorkomen, hier op de Veluwe is het een bekend fenomeen. Je ziet dan een groep bomen of een enkele boom op een hoog gelegen duin staan – dat is helemaal geen duin, dat is de laatste rest van de oorspronkelijke grond. De grond eromheen is weggestoven, de boom houdt met zijn wortels een rest vast. Ik heb hier helemaal geen goede foto van, maar op de volgende foto kun je wel een beetje zien wat ik bedoel misschien. Eerlijk gezegd klopt dit niet helemaal, want het is niet gezegd dat deze berken eerst in een dalletje stonden.
Nou is het pas echt maaiveldinversie als het stukje land waar die boom staat eerst lager lag dan de omgeving. En dat komt regelmatig voor, maar niet op deze foto dus. Dan heb je een zandvlakte met een wat lager stuk waar het wat vochtiger is, en daar ontkiemt een dennetje. Tientallen jaren later staat de den op dezelfde plek, en is het zand eromheen weg: een kasteelduin. Bij Mossel zijn hier mooie voorbeelden van, en ook bij Drie en Stroe heb ik dit gezien – maar niet gefotografeerd blijkbaar.
Maar nou kwam ik een heel ander type tegen in veengebied. Okee, niet helemaal natuurlijk.
Ik heb van het Gooi eens een mooie oude kaart besproken uit 1525 maar liefst. Meer over deze kaart:
Hierop zie je het Horstermeer. Dit is een kweloog. Het meer werd gevoed met kwelwater vanuit de stuwwal in het oosten. In die tijd zal het meer lager hebben gelegen dan het veen eromheen dat al lekker werd afgegraven.
Hier het Horstermeer in 1866:
Rond 1900 wordt het meer ingepolderd. De bodem van de polder ligt lager dan het land eromheen, maar groot zal het verschil niet zijn geweest, want dat veen was al vrijwel weg. Dus wellicht was het inpolderen niet zo lastig, het water liep niet meer van nature naar het meer toe. In plaats van inpolderen met molens, was het wellicht meer wachten tot het droogviel. Hier topotijdreis 1921:
Maar ziet hoe het nu op de kaart staat, in 2021. Het Horstermeer is land, het land eromheen is water geworden.
De plaatsnaam Nederhorst den Berg – en dan nog twee keer ook – vind ik wat overdreven. Maar op de geomorfologische kaart zie ik iets leuks: twee stuwwalpuntjes!
Overigens zijn hier blijkbaar twee teams aan het werk geweest, er loopt een onwaarschijnlijk rechte horizontale lijn door de geomorfologische kaart. De paars/gele vlek in het midden bij de Middenweg is de Horstermeerpolder, en ten NW daarvan ligt Nederhorst den Berg. Een stuwwaltop dus.
Gauw naar het AHN, deze stuwwal wil ik zien.
En dan komt de ontgoocheling: het Horstermeer is geen inversie, want de polder ligt lager dan het omringende water. We hebben ons land wel superonhandig ingericht zeg, wat als we die polder nou onder water laten lopen door de dijk door te breken en er omheen gaan wonen?
De bergtop zie ik wel, fel oranje en 6 meter hoog. Wow, de kerk van Nederhorst den Berg staat op de top van een stuwwal. Even kijken op Google Streetview.
Ik ben het overigens niet altijd eens met de geomorfologische kaart en vermoed dat de volgende versie veel dingen anders interpreteert. Volgens Wikipedia is dit een duin, volgens de boringen van Dinoloket ligt hier wel stuwwal in de grond, maar niet aan het maaiveld. Maar er is geen boring in de berg gezet. Wie o wie??
Maar dan moet die berg ook op de kaart uit 1525 staan. Hier het detail met het Horstermeer. Het noorden is links.
Onderaan van rechts naar links de Vecht. Daarlangs van rechts naar links Loenen Vrelant, ter Horst, Overmeer, Nijchtevecht. Verder hoef ik niet: de berg ligt tussen Vreeland en Nigtevecht. Het huidige Nederhorst is dus Ter Horst op deze kaart, een horst is een hoogte. Of zou het veen toen zoveel hoger hebben gereikt dat er nog geen sprake was van een berg? Dan is dat ook een inversie, een berg die uit verdwijnend veen oprijst.
En zo eindigt dit stukje heel anders dan het begon.
Ten westen van Hilversum richting Abcoude ligt de stuwwal onder het maaiveld met hier en daar opduikingen inderdaad, zoals in Muiderberg. Zou het kunnen dat er een stuwwalopduiking ligt waarop later dekzand door de wind is afgezet en dat deze opgestoven stuwwalkop later in het veen lag. Zo’n droge plek op zand werd daarop een goede plek voor bewoning. Het veen eromheen is later weg geërodeerd waardoor de kern van die bewoning, de kerk, nu zoveel hoger ligt.
Volgens mij is dat een plausibele hypothese.
Mooi blog!
Stille groet,
Dank je wel. Langzaam kruip ik in de richting van Amsterdam…..
Heel mooi dit !
Dank je wel!