Op zoek in het archief naar stukken over het Merckendal in verband met mijn serie, vind ik dit briefje:
Enkele woorden zijn lastig leesbaar. Anderen vragen zich waarschijnlijk af wat een perspomp is (in 1817). Maar ik vraag me af: waar stonden die dennen?
Van Ommeren woonde op de Bakenberg, en jonge dennen beletten hem het zicht op de kerk van Arnhem. De dennen waren gepoot door mevrouw Brantsen-Mossel die woonde op Zijpendaal.
Op Topotijdreis-1900 zoek ik een en ander op. Linksboven het huis Bakenberg, rechtsonder de kerk van Arnhem. Het andere cirkeltje is het huis Zijpendaal (maar die dennen stonden natuurlijk niet in het huis maar in het park). Ten westen van huis Zijpendaal ligt in 1900 een bos precies in de zichtlijn; daar ergens moet het zijn geweest.
De brief is van 1817, dus ik kijk op topotijdreis-1817:
Huis Bakenberg, Zijpendaal en de kerk vallen vrij goed op hun plek, en er ligt ook een bos in de weg.
Op de kaart van 2022 ziet het er zo uit:
Maar wat ik me afvraag is hoe het kan dat die jonge dennen het zicht op de hoge toren beletten. Op het AHN wil ik zien hoe het zit met de hoogte.
De heer van Ommeren woonde op de Bakenberg, linksboven op 80 meter hoogte. De kerk staat rechtsonder op 12 meter hoogte. Volgens Wikipedia is die kerk 93 meter hoog, en die teken ik met geel in op mijn hoogteprofiel. De dennen zullen op het bultje bij 1 km (dat is vlakbij huis Zijpendaal) hebben gestaan. Hmm, die jonge dennen zullen niet het hele zicht op de kerk hebben ontnomen, daarvoor zouden ze minstens 20 meter hoog zijn geweest! Nee, Van Ommeren wilde uiteraard niet alleen het puntje van de kerktoren zien, maar de hele kerk. Het zicht op de kerk van Arnhem is inderdaad van diverse kanten schitterend. Ik vind in het archief de volgende prent met als titel Van Mentheberg buyten Arnhem over de kerk van Arnhem te zien na de Kleefse bergen, 1762-1800
Ik zie geen aanwijzing op topotijdreis dat mevrouw Brantsen aan het verzoek gehoor heeft gegeven: er loopt geen kale strook door het bos bij Zijpendaal als zichtas van Bakenberg. Arme Van Ommeren.
En nu? Ik kan niet vanuit het slaapkamerraam van het huis Bakenberg (nu heet dat Menthenberg) uitkijken, want dat is gewoon een woonhuis (nou ja gewoon, als we allemaal zo gaan wonen dan is Nederland te klein). Maar wel vanaf de Schelmseweg daar vlakbij. Nou, daar zie je echt de kerktoren niet hoor:
Wat is ons wereldbeeld toch anders dan toen. De vergezichten zijn verdwenen.
Lezer Jan Holwerda (van groenverleden.nl) heeft een geweldige aanvulling: op de kaart van De Man uit 1810 kunnen we precies het hoekje zien van het bos dat het uitzicht belette. Fantastisch, dank je wel!
september 2023: Ons nieuwe boek: Lopen in de Moft op oude kaarten vordert gestaag. De Moft is het grote bos tussen Ede, Bennekom, Wageningen en Renkum. Daarvan zijn in de loop der eeuwen veel kaarten gemaakt. Die kaarten bespreken we en dan gaan we erop wandelen. Ook gaan we wandelen aan de hand van archiefstukken met veldnamen zonder kaartje. Interesse? Schrijf je in zodat we weten hoeveel belangstelling er is: een beetje belangstelling inspireert enorm bij de laatste 5% perfectie (wat de helft van het werk is). Hoe je je inschrijft? Stuur een mail naar contact@landschaplopen.com. Inschrijven is helemaal vrijblijvend; ik wil alleen de belangstelling polsen. Tot nu toe hebben vier mensen positief gereageerd, fijn! Maar daar ga ik niet enthousiast een boek voor schrijven hoor - verder niemand?
Geweldig dit artikel uit 1817. Woonde toen niet al de dochter van Brantsen daar in de buurt van waar nu het oude koetshuis nog staat en ook de dennen gestaan hebben die in de weg stonden??? Hoe dan ook, ik vind het erg leuk om dit soort artikeltjes (ook) te lezen.
Dank je wel, dat inspireert enorm. Ik weet niet wie waar woonde, maar het gaat om mevrouw Brantsen-Mossel, meen ik.
Op de Topographische kaart van de Veluwe van M.J. de Man uit 1810 kun je dezelfde zichtlijn trekken. Dan zie je een puntje bos ‘in de weg staan’. De rest van de ‘strook’ tussen Bakeberg en de stad / kerk was toen nog vrij. Die tekening van Andriessen vanaf de Mentenberg is idd een mooie illustratie van bedoeld uitzicht. (mocht je betreffende kaart niet hebben dan kan ik een uitsnede sturen).
Inderdaad heb ik de prachtige kaart van De Man niet. Ik ben benieuwd naar de uitsnede.