Vanaf station Klarenbeek kun je mooi wandelen. In het bos stuit je dan op een dijk. He? Een dijk? Hier? Dat is de Appensedijk, een goed bewaard middeleeuws geheim:
Maar waarom ligt hier een dijk? Op AHN ziet de dijk er zo uit:
Hij loopt van Klarenbeek naar Appen bij de IJssel (Appen is nog net leesbaar ten zuiden van de dijk bij Gietelo). Hij staat loodrecht op de IJssel, en loopt ten noorden van de Voorsterbeek. Aan de noordkant van de dijk ligt zand – men zal bij het leggen van de dijk van zandbultje naar zandbultje zijn gegaan, dat scheelt heel wat werk. Ten zuiden ligt het dal van de Voorsterbeek – of zou het zand daar zijn weggespoeld? Voorlopig zie ik raadsels.
Ik lees dat de dijk is gelegd rond 1435. Maar waarom?
Van der Aa vertelt niet veel over Appen in zijn Aardrijkskundig woordenboek (1848):
Appen ligt dus 6 1/2 uur lopen van Arnhem! Helaas noemt hij niet de Appensedijk.
Ik zie op topotijdreis dat de Appensedijk deel is van de bandijk langs de IJssel – de bandijk is de dijk die is gelegd langs de rivieren op bevel van de Hertog van Gelre. Zo’n bevel heette een ban, vandaar. (een ban, twee bans)
Ik zoom in op het AHN want ik zie wielen:
Wielen (de wiel, niet het wiel) zijn restanten van dijkdoorbraken. Bij een dijkdoorbraak kolkt het water door de dijk waarbij een diep gat ontstaat. Bij het herstellen van de dijk moet men om dat gat heen, erdoorheen een nieuwe dijk leggen was geen optie. Dat levert nu fantastisch mooie kronkelige dijken op en diepe wielen, maar het zijn dus restanten van ellende. Maar dat betekent dat het water er hier hard aan toe kon gaan. Ik verbaas me steeds meer. Deze grote wiel ligt bijna tien kilometer van de IJssel af.
Op deze uitsnede zie ik de Appensedijk vanaf Klarenbeek naar het noordoosten lopen, en bij het IJsseldijl sluit hij aan op de bandijk langs de IJssel. Inderdaad zie ik geen oude kronkelige bandijk naar het zuiden. Stroomde dit hele gebied onder in de winter? Lag Voorst dan op een eiland?
Hier een uitsnede uit Topotijdreis 1847:
Bij Appen maakt de Veluwse bandijk een bocht, gaat naar het zuidwesten langs het dal van de Voorsterbeek en verdwijnt dan in een moeras. De grote wiel die ik hier boven bekeek, ligt op deze uitsnede bij het begin van de dijk. Daar ten zuidwesten van ligt de kopermolen van Klarenbeek (zonnetje in de beek = molenrad). Dit is even ten zuiden van station Klarenbeek: ik heb hier gewandeld, maar heb slecht landschap gelezen, want ik heb dit allemaal niet gezien. Ja een waterpoel, maar ik heb er niet bij stil gestaan dat dit een wiel zou kunnen zijn zo ver van de rivier.
En inderdaad, tussen Appen en Dieren ligt geen bandijk. Dat is gemeente Brummen; ik ga daar eens beter naar kijken – maar niet nu!
In het Gelders Archief stuit ik namelijk op een kaart van Nicolaes van Geelkercken van Appen uit 1640.
Op Topotijdreis 1906 is dit ongeveer het volgende gebied:
Onderaan de Voorsterbeek met een molen. Waar de weg naar Voorst de beek oversteekt tekent Van Geelkercken aan Appensekant in 1640 een grote waai (= ander woord voor wiel) die er in 1906 nog net zo ligt. De weg volgend naar het noorden komen we bij een ganzenvoetvormige viersprong (bij een handwijzer). In 1640 staat daar een molen. Ten zuidwesten van die viersprong ligt in 1906 een waterpoel die Van Geelkercken in 1640 ook intekent.
Van Geelkercken tekent de Appensedijk duidelijk in, maar niet dat die dijk de Voorsterweg volgt en dan bij de ganzenvoet naar het westen gaat. Tegenwoordig ligt de weg daar nog altijd hoog boven het land op de 600 jaar oude dijk. Gietelo heet het daar nu, Appen was het in 1640.
De waai ligt er nog net zo, de kolk bij de rotonde ook. Net als de Appensedijk die zigzagt rond de weg. Ik ben daar niet zo lang geleden nog geweest (excursie waterschap) en vroeg me toen af wat al dat water aan weerszijden van de weg daar toch deed. Afgegraven voor klei, vermoedde ik vanuit de bus. Fout, het zijn wielen dus. Maar wat een pokdalig gebied. Dat zijn niet allemaal wielen, ik blijf me verbazen.
En dan zie ik iets leuks: Van Geelkercken tekent oostelijk van de ganzenvoet een hazenbult. En ja hoor, zie de AHN uitsnede rechts bovenin: de hazenbult.
Ik was op zoek in het archief naar de Appensedijk maar ben volledig verdwaald op een prachtige kaart van Appen. Voor premium abonnees zet ik hieronder de teksten op de kaart.
Alle afbeeldingen
Premium abonnees lezen hier de tekst op de kaart
Voordelen voor premium abonnees:
- transcripties van teksten op kaarten;
- pdf’s van onze in eigen beheer uitgegeven boeken;
- pdf’s van onze gepubliceerde artikelen;
- bij veel blogstukken transcripties van archiefstukken;
- de serie Zandbanken in de Rijn (2022);
- de serie het Merckendal (2023);