Dal 9: Het Wolfsgat bij de Johannahoeve

Het Wolfsgat bij de Johannahoeve is een klein zijdalletje van de Heelsumsebeek. Het is droog, maar heeft gezien de sterke erosie wel water gevoerd.

Op deze hoogtekaart is het een klein recht streepje, het tweede dal van links – die twee kronkelende dalen daar ten oosten van zijn Lichtenbeek en Warnsborn.

We zijn aangekomen in dal 9 van de Serie Het Heelsums Beekdal, de meest onbekende van de reeks: het Wolfsgat. Maar het bestaat echt, en hoewel ik even grote dalen bij Cluijs op een hoop heb gegooid, vind ik deze te leuk om niet apart te nemen.

Ik zie een opvallend gleufje, zoiets als LIchtenbeek en Warnsborn maar dan klein. Dat lijkt toch echt op een waterdal, maar nu is het er kurkdroog. We tekenen de grenzen in op het AHN:

In 1885 lag een deel van het bos van Lichtenbeek en van de Johannahoeve in het Wolfsgat. Verder heide. De Dreijense weg loopt erdoor, waarbij het automobilisten gemakkelijk wordt gemaakt: de weg is ingesneden en opgehoogd. Je zou als automobilist toch eens moeten klimmen en dalen in ons vlakke land. Fietsers moeten dat daar overigens wel, het fietspad volgt de glooiing.

In 2022 is de heide ontgonnen tot bos en weiland. Ik zie een aantal grenspalen langs dit dal: de gemeentegrens van Arnhem loop op de waterscheiding tussen dit dal en het dal van de Slijpbeek in Mariëndaal.

Geomorfologisch zien we niets nieuws: stuwwal, sandr en een dal. Het vage gebied rechtsonder is waar in het Saalien ijs lag: net niet in het Wolfsdal dus.

Ook bodemkundig is het vertrouwde kost: holtpodzol en haarpodzol, waarin meer leem zit in het overgangsgebied en minder leem verder naar beneden. Onbekende termen? Lees over het herkennen van bodems onderweg.

Niks bijzonders dus, waarom dan toch deze speciale aandacht? Omdat Verbeek dit dal Wolfsgat noemt en intekent op zijn kaart. Eerst naar de kaart van Van Geelkercken. Hoe tekent hij dit Wolfsgat?

1645 Van Geelkercken

Helemaal klopt het niet, want ik moet eigenlijk iets draaien (geen idee hoe). Hij tekent de bodem van het Merckendal, ’t Schelmsewegh naar Warnsborn, de tweebultse pale (waarover zo meer) bij Koningsoord, een bos, de grens van Arnhem en langs die grens de Utrechtseweg. Hmm, langs die grens ligt tegenwoordig geen weg, en ook op andere kaarten ligt die weg daar niet.

De tweebultse pale intrigeert. Nicolaes tekent een grenspaal en dan aan weerszijden van de grens een rondje en zet er C bij. In de legenda schrijft hij C: de twee bulten. Hier betoog ik dat dit de grafheuvels zijn bij het klooster.

Foto’s van de grenspalen die Nicolaes intekent; beide staan op pollen, zie de AHN uitsnede hierboven.

De foto van de grenspaal aan de andere kant van de Dreijenseweg in Lichtenbeek kan ik niet terugvinden – echt mijn fotoverzameling op mijn mobiel is hopeloos: al die grenspalen, duikers, wallen etc lijken op elkaar en als ik niet direct na thuiskomst de boel orden, is het vaak niet meer te doen.

1736 de Protokollen en bijbehorende kaarten van Verbeek

Dit is een snippet uit GA 2003 468 Tweede protokol Buiten Westerkwartier scan 107, letter K: Ligtenbeek en omgeving (zie scan 1). Hierbij hoort de kaart van Verbeek GA 2003 469-0003

Het Wolfsgat is perceel nummer 231, en zo nummert Verbeek het ook op zijn kaart.

Meer over de kaarten van Verbeek.

1809 Het Wolfsgat wordt verkocht

In twee regesten kom ik het Wolfsgat tegen. Eerst in 1808, waarbij het voor 2345 gulden wordt verkocht, en dan een jaar later weer wanneer het voor 500 gulden wordt verkocht. Misschien waren toen alle waardevolle bomen al weg.

23 De procureur Isaac Nijhoff in kwaliteit van gemachtigde van Mr Leonard Jan Smits en vrouwe Christina Engelen e.l. luid volmacht op 29-02-1808 voor de burgemeester der stad Nijmegen gepasseerd, verklaart dat zijn principalen verkocht hebben en hij mitsdien alnu cedeert, transporteert en in volle en vrije eigendom opdraagt en overgeeft aan en ten erfelijke behoeve van Mr Anthonij Everts een bos met zijn opgaande bomen en akkersmaalhout, bekend bij de naam van het Wolfsgat en tevoren gehoord hebben tot het erf Drijen, gelegen in het schependom van Arnhem, [enz.] en bekent van de volle kooppenningen ter somme van 2345 gl. tot genoegen voldaan en betaald te zijn; [enz.]; [N.B. in margine insertie volmacht,] op 29-02-1808 voor de burgemeester J.E. Sanders van Well gepasseerd door Mr Leonard Jan Smits, oud-schepen dezer stad, en vrouwe Christina Engelen e.l., die verklaren te qualificeren en volmachtig te maken de heer Isaac Nijhoff, procureur te Arnhem, om in naam der comparanten aan de resp. kopers te doen transport en opdracht van een bouwhof te Dryen onder Oosterbeek en een bos het Wolfsgat, onder Arnhem gelegen; [enz.];

Waarom heet dit dalletje het Wolfsgat?

Waarom heet dit dalletje het Wolfsgat? Het kan zijn dat men hier vroeger wolven in dreef bij de wolvenjacht. Maar dat is dikke-duim-etymologie: ik heb daarover niets gevonden.

Hoe ziet het Wolfsgat er nu uit?

Dat valt tegen. De diepte is slecht onderhouden, er ligt zooi onderin. Waarom is hier niemand een leuk klein landhuis begonnen?

Ik kom nog wel enkele leuke dingen tegen. De fundering van een watertoren. Een Mariakapel. Een vogeldrinkbak. Er moet een RDsteen liggen, maar die heb ik niet gevonden.

Tenslotte maak ik ergens onderweg nog een heel slecht filmpje:

Meer lezen over dit gebied? Lees de Sandr van Wolfheze over de kom tussen de vier stuwwallen van Ede, Reemst, Apeldoorn en Arnhem, met daarin het Renkums Beekdal en het Heelsums Beekdal. Of lees de Serie Het Merckendal over het stroomgebied van de Heelsumsebeek. 

Alle afbeeldingen