Anno 1554: Ruzie in Kesteren

Dit is een eenvoudige schets van huis Ter Leede en de Oudeweerd in 1554. Huis Ter Leede stond ten zuiden van de Rijn bij Kesteren. Daar liggen oude waarden die eens langs de Oude Rijn lagen, maar toen de Rijn de bocht afsneed ineens ver van het water kwamen te liggen. Dat is een ander verhaal.

Dit is een deel uit de serie Anno waarin ik archiefstukken bestudeer. Hier een overzicht van de hele serie.

De schets vind ik terug in het Gelders Archief bij een proces uit 1554. Het proces draait erom of Steven Hermanssen en Jan van Wijck nou aan de Heerlijkheid Lede of aan de Amptman van het Landschap belasting moeten betalen. Dat hangt ervan af waar ze wonen, waar hun velden liggen en waar de grenzen liggen van de heerlijkheid. Ik vind dit absoluut niet interessant, dus ik heb alleen het hoognodige gelezen om te zien of er echt niets meer in staat (over water bijvoorbeeld): jazeker, lees met me mee.

Waar zitten we op aard? Het noorden is boven. Ik zie een vierkant veld en een T-kruising. In het vierkant staat: Hiert binnen leecht die heertlickheijt van den Audenwerdt, mit dat huijs t heet Leede. Ten noorden van dit veld staat Die Marsch en noerdt. In het oosten staat Oest en Den Amtschen bomgart. In het zuiden Zuijt en Den Alden Rijnh. Dit is nu nijet dan eenen graeff. In het westen staat West en Die Schellenburfschschewerdt of zoiets, want dat lijkt me wel een heel ingewikkelde spelling [dat gaat natuurlijk over de Schuilenburg].

Dan de wegen ten zuiden van dit stuk land. Ik ben nu wel confuus, want als ik net de Oude Rijn ben overgestoken, zit ik nu dus ten zuiden van de Oude Rijndijk in Kesteren. Iets klopt er niet en ik puzzel verder.

De twee wegen omsluiten Den Eckschenweerdt met in het oosten Den Oerdt. Dat betekent een hoek, zoals de Noordberg eigenlijk den Oordberg heette. In het noorden van de Ecksenwerdt staat noerdt en dan ben ik dus weer aan Den Alden Rijnh. In het oosten staat Oest en op de weg of dijk in het zuiden staat Dit is nu den nijen Alden Rijn.

Er zijn dus twee Oude Rijnen: de oude Oude Rijn en de nieuwe Oude Rijn. De Nieuwe Oude Rijn is de Oude Rijn zoals wij die nu kennen, met het fietspad op de dijk er langs. Dan is de oude Oude Rijn een nog oudere hank die nu in de polder ligt. Ten zuiden van de nieuwe Oude Rijn lees ik Die Kerck tot Kesteren.

Tot zover. Ik wil weten waar ik ben. Twee Oude Rijnen!

Veel hiervan vind ik terug op deze kaart uit 1552, dus twee jaar ouder: Ik zie hierop het huis ter Leede, de kerk van Kesteren, Noort (= Den Oordt), de (naamloze) boerderij Ambtse. De Ecksewaard staat hier niet op.

Meer over deze kaart.

Deze kaart uit 1552 heb ik in eens als volgt op de topografische kaart gelegd:

In rood Huis ter Lede en boerderij Ambtse. Lichtgroen de Oude Rijn. Het rode huis links van die Oude Rijn is Den Oordt. Kesteren staat er natuurlijk ook op. De Marsch ligt volgens de topokaart ten noorden en westen van het gebied van Huis ter Lede, maar dat klopt niet: de waard ten oosten en westen van Huis ter Lede is de Leede, de Oudewaard heb ik hier niet ingetekend – die kende ik toen nog niet – , en de Marsch is het noordelijke ingepolderde moeras.

Ik zoom in op de topotijdreiskaart, en dan wordt me de schets uit 1554 duidelijk:

Hierop zie ik de oude hank ten noorden van Den Oordt lopen: dat is de oude Oude Rijn. De nieuwe Oude Rijn loopt ten zuiden van Den Oordt. Bij de Oudeweerdsesluis (links onder) komen ze ongeveer samen. De wegen, de T-kruising: kijk maar na, alles klopt. Ook op de kaart van 1552 zie ik nu alles terug.

NB: een hank is een oude rivierloop die verlandt, een strang is een kwelgeul die niet verlandt.

Dan heette de waard tussen de oude en de nieuwe Oude Rijn blijkbaar de Oudeweerd.

Dat teken ik in op google maps.

Premium abonnees kunnen hier verder lezen over het stuk waar de schets bij hoort.

Alle afbeeldingen