Zijdvang in het Binnenveld

Een zijvang is een dijk dwars op de rivier om het land benedenstrooms daarvan droog te houden. Hier ligt op de grens van Gelderland en Utrecht een weg die Zijdvang wordt genoemd. Nergens heb ik kunnen lezen waarom die daar ligt, dus ik associeerde deze Zijdvang met een zijvang. Hij zou dan Utrecht beschermen tegen water vanuit de Rijn bij Wageningen. Maar een artikel van Vervloet zette me aan het denken. Niet dat het artikel hierover gaat, maar hij beschrijft hoe Wageningen een dam opwierp tegen het water vanuit het Binnenveld. Niet vanuit de Rijn dus.

Waarom twijfel ik? Omdat de Wageningse Zijdvang anders is dan andere zijvangen.

Ten eerste is een zijvang gunstig voor benedenstrooms gebied. Maar hier ligt niks benedenstrooms. Bovenstrooms ligt Wageningen, de Nude en de grote Nudepolder, benedenstrooms lagen de hooilanden van de Utrechtse Nude.

Ten tweede loopt de Zijdvang niet door tot aan de Rijn en niet eens tot aan de Grebbedijk. De sloot wel, het dijkje niet.

Ten derde zijn alle overstromingen en doorbraken van de Grebbedijk ten oosten van de Zijdvang geweest. De Zijdvang hield dus eerder overstromingswater vast in de polder dan dat het er buiten hield.

Op de volgende kaart uit 1664 staat een sijtwangh ingetekend tussen de Rijn en de Grift, en ik denk dat daar de grens tussen Utrecht en Gelderland loopt.

Je ziet rechtsbovenaan Wageningen, wat een stad. Den Rhijnstroom stroomt rechts van boven naar beneden (logisch eigenlijk). Verder zie je van boven naar beneden de NZ-lopende Dijkgraaf, Rhijnsteegh, Slagsteegh, Veensteegh, Kromme Eem en Turfgrift. Met daar diagonaal doorheen een rode lijn, een plan voor een nieuw kanaal tussen de Rijn en de Zuiderzee. Op de volgende kaart een detail met De Sijtwangh.

Je ziet Den Rhijnstroom, de Grebbesluis en de huizen Levendaal en Heimerstein. Het groene kanaal is de Grift. Een eindje verder de Haarsluis, de Kromme Eem, de Broeksluis. In het bruin de Rhijndijk, nu Grebbedijk die loopt van de Grebbesluis naar Wageningen. En dus de Sijtwangh: zo te zien een dijkje met deels een watertje erlangs dat bij de Haarsluis in de Kromme Eem stroomt. Het dijkje loopt niet door tot aan de Rijn, daar begint wel een sloot.

Hier de situatie nu, ongeveer hetzelfde gebied maar dan 90 graden gedraaid.

Je ziet links de Grebbeberg, met onderaan het hoornwerk van de Grebbelinie en de De Grebbedijk. Daar begint ook de Neude, de weg naar Wageningen. In geel-zwart de grens tussen Utrecht en Gelderland. De straatnaam staat hier niet bij, maar ten noorden van de Neude volgt de grens een weg die Zijdvang heet. Op de hoek staat een bijzonder mooie grenspaal. Het dijkje van de Zijdvang ligt alleen ten noorden van de weg, ten zuiden ligt wel een weg, maar zonder dijkje.

Conclusie: Deze zijvang houdt geen water uit de Rijn tegen, dus dit is geen gewone zijvang. Mijn hypothese is: hij beschermt de kostbare Nudepolder.

Dit is de Nudepolder. Het zwarte blokje is de Haarsluis. Daar loste de polder op de Kromme Eem. De Kromme Eem kwam vanuit het veengebied en dat water was dus zuur en vervelend. De Kromme Eem stroomde nogal eens over en dan stroomde de polder ook onder.  ‘s Winters ook vanuit de Rijn, maar dat vonden de boeren juist fijn: vruchtbaar water en slib. Dus de zijvang beschermt de polder tegen overstromingen vanuit de Kromme Eem en het Binnenveld.

In mijn boek ‘Water in het Binnenveld’ beschrijf ik de geschiedenis van het waterbeheer in het Binnenveld, het gebied tussen Veenendaal, Ede, Rhenen en Wageningen. Bekijk dit boek bij bol.com.

Hoe diep en breed was die Zijdvang vroeger? Toevallig kom ik daarover in het Gelders Archief een tekst tegen uit 1691: 10 voeten breed en zeven voeten diep. Over een dijkje wordt niet gesproken in de tekst. Dat ontstaat natuurlijk vanzelf als je de sloot uitdiept.

Alle afbeeldingen