Op deze kaart staat het gebied van Gelderland tussen die Zuerzee, die IJsel en den Rijn. Het lijkt een eenvoudige kaart, maar toch tuur ik er al een kwartiertje met plezier naar en ik zie steeds meer.
Een groot aantal plaatsen zijn getekend, de meeste zijn niet meer dan een kerk. De steden Arnhem, Elburg, Hattem, Harderwijk en Wageningen, de enige plaatsen met stadsrechten, zijn aangegeven door een kerk binnen een stadsmuur.
De kerken zijn eenvoudig getekend, allemaal met de toren links en de hal rechts. In het rondje in de toren herken ik een klok: hadden kerken in 1572 al klokken die de tijd aangaven? In het echt zijn niet alle torens hetzelfde, en ik kijk beter: dan valt me ineens op dat Rosendael geen spitse kerktoren heeft, maar meer een flat lijkt: dat zal het kasteel zijn en daar is geen kerk. Ik kijk naar Dorenweert: ook een kasteel zonder kerk. Er is wel een toren, maar inderdaad is die anders getekend met aan beide kanten gebouwtjes. Harderwijk heeft ook een afwijkende toren: dat zal het stadhuis zijn. Is dat echt zo oud? Het is een Rijksmonument, en volgens dat register stamt het uit de late Middeleeuwen. Nou Harderwijk: dit is vast een van de oudste afbeeldingen van het stadhuis. De kaart is immers van 1572. Het stadhuis werd verbouwd in 1620: deze afbeelding is van het Oude Oude Stadhuis, van voor de verbouwing van 400 jaar geleden. Zouden ze dat daar wel weten?
Met stippellijntjes is het gebied in vier regio’s verdeeld: de begeleidende tekst stelt dat dit het Richter ampt van Arnhem ende Veluwensoom is en de drostambten van de Over en de Neder Veluwen. Tja dan vergeten ze de vierde: Wageningh dat uitsluitend recht spreekt over zichzelf.
Onder de drostambten zetelen de ambten en de laagste categorie zijn kerspelen. Dit is voor mij onontgonnen terrein. Ik neem aan dat al die kerken kerspelen zijn. Mooi woord: kerspel.
Leuk om deze kaart naast een huidige topokaart te leggen. Ik kan alle plaatsen terugvinden, op eentje na: tussen Hall en Brummen staat een kerk met de naam Verbeeck. Alle plaatsen zijn er nog behalve Woffheesen. Het huidige dorp Wolfheze is naar zijn voorloper genoemd dat volgens deze kaart een eigen kerspel was. Zouden er nieuwe plaatsen zijn bijgekomen? Doorwerth natuurlijk, en Wolfheze dus. Ik zoek even door. Eerbeek staat er niet op, dat is raar. He? Ik had net toch Verbeeck gezien daar in de buurt? En ja hoor: beginnersfout: niks Verbeeck, Eerbeeck. Dat ligt niet tussen Hall en Brummen; mijn verwarring is begrijpelijk. Hoenderlo is nieuw. Aenstoot noemen we nu Otterlo. Uddel was geen kerspel blijkbaar. Wel meer dorpen staan er niet op.
Veel plezier met deze democratische kaart waarop Apeldorn even groot is als Twel.
Alle afbeeldingen
