Binnenveldse Hooilanden in 1550

In het Gelders Archief vind ik deze  kaart van Johan Stratius van het Binnenveld.

Eerst oriënteren: Rondom de kaart staat Oest, Noert, West en Zuyt; het noorden is rechts. Links stroomt de Rijn. Daarin een zeilboot die zo te zien naar het oosten vaart, een roeiboot en twee gigantische walvissen. Ik zie vijf kerken: Renen, Wageninghen, Bennecum, Eede en Manen. Dat is raar, want Maanen heeft nooit een kerk gehad. De kerk van Rhenen ligt achter de berg. In de Rijn mondt de Grebbe uit en meer naar het noorden heet die Stiftse Grift.

Het draait om het midden van de schets.  Stratius tekent een vijfhoekig stuk land langs de Stiftse Grift omzoomd door een Grave, die in contact staat met de Grift. Vanuit Bennecum loopt een weg recht naar dit land met halverwege een boerderij.

Dat vijfhoekige stuk land staat in de 19de eeuw nog net zo op de kaart:

Ook tekent hij een kleiner stukje land met een sloot eromheen. Langs de Grave staat geschreven

Dese omliggenden plaetsen sijn ock erfven van verscheyden persoenen toe behoerende’.

Hiermee bedoelt hij dat meerdere personen oude aanspraken maken op de omslote plaatsen. Omsloot is een zelf bedacht woord: sinds ik me in oude kaarten verdiep, moet ik wel woorden bedenken. Ik zoek nu een woord voor ‘omringd met een sloot’. Ommuurd, omwald, omheind, omzoomd, omsloot. Bij Manen staat ook iets: ‘

Gemeynte van die van Maenen’.

Gemeynte of Meent is gemeenschappelijke grond. De woorden klinken door in gemeente, gemeenschappelijk, gemene deler.

In het omslote terrein staat nog iets. Ik lees:

Dit geheel parck is die stridige gemeynte oft plaetse meer dan ….. hollandsche mergens ons bedenkens groet wesende.

Oftewel: dit is het gebied waarover de ruzie gaat, en het is groter dan ongeveer … Hollandse morgen. De ruimte voor het getal is opengelaten, ze hebben niet gemeten!

Dan de tekst erboven:

dit is den afteekeninge van de voerss stridigen plaetsen

en dan volgt tot slot de tekening.

Waar gaat dit over? Over Wageningers en Bennekommers die aanspraken maken op hetzelfde stuk grond. Wageningers voeren officiële bewijssttukken op en zeggen dat zij die grond al sinds mensenheugenis mogen gebruiken. Bennekommers betwisten dat. Stratius vindt dat ze niet moeten zeuren en er onderling uit moeten kunnen komen. Anders komt er een echte rechtszaak. Hij vermaant ze ernstig. Altijd die anarchistische Wageningers die de grenzen opzoeken en Bennekommers die zich vastklampen aan hoe het altijd was…

Het strijdige omslote stuk land is de Bennekomse Meent, het buitendijkse land onder Bennekom, dat geen dijk had aan de kant van de Grift en benedenstrooms van de Kromme Eem lag. Zie het gele stuk land links op de volgende kaart. Hierop is het noorden boven.

De Bennekomse Meent is tot 1880 in gemeenschappelijk gebruik geweest door Wageningers en Bennekommers lees ik op de website van gemeente Ede.

Nog meer bijzonderheden? Er staat een kerk in Maanen en die heeft er nooit gestaan. Wageningen is een grote stad. Langs de Rijn en langs de Grebbe staan bomen. Ook ten noorden en zuiden van Bennekom groeien bomen. Het Binnenveld is ingepolderd. De Grebbe stroomt de Rijn in, gezien de waterlijntjes bij de monding (nu stroomt hij de andere kant op). De Grave zal de Gelderse Wetering vanuit Doesburg zijn. De Stiftse grift en de Grebbe zijn twee verschillende wateren: de Grebbe is de benedenloop (vanaf de Haarsluis) en de Stiftse grift sluit daarop aan: dat noemen we de Davidsgrift. De boerderij zal in de Kraats staan, maar welke het is, is wat lastig te zien; in elk geval lijkt het me niet kasteel Harselo.

Ruzie tussen de Wageningers en Bennekommers dus over de meent. Nu is dit gebied door boeren en natuurbeschermers samen prachtig heringericht tot het natuurgebied De Binnenveldse Hooilanden.

Ik heb over de Bennekomse Meent een groeiboek gemaakt dat abonnees kunnen downloaden. Niet-abonnees kunnen het kopen voor 7 euro. Niet uitprinten, want zodra het boek verder is gegroeid, krijg je per e-mail een update. In het groeiboek zijn opgenomen: transcripties van diverse teksten, achtergrondinformatie over het landschap en geschiedenis van het gebied, kaarten, tekeningen van boeren in hooilanden en veen, foto’s.

Alle afbeeldingen