Tripelpunten in Nederland

Een tripelpunt is een drielandenpunt van rivieren.

Wikipedia zegt wat anders: een tripelpunt is de toestand waarin een stof zowel gas, vloeibaar als vast kan zijn. Bij water komt dat nog wel eens voor: ijs, water en damp. Maar dat is natuurlijk niet het soort tripelpunt dat ik hier bedoel. Voordat ik in kan gaan op een tripelpunt, eerst de vraag:

Wat is een stroomgebied?

Een stroomgebied is het gebied waarbinnen alle vallende waterdruppels naar dezelfde rivier stromen. Hieronder zie je de legger, de waterkaart van Waterschap Vallei en Veluwe. Links zie je het stroomgebied van de Eem. In het midden ligt het stroomgebied van de Leuvenumsebeek, en rechts van de IJssel. Met een tripelpunt.

Wat is een waterscheiding?

Tussen twee stroomgebieden loopt een waterscheiding. En dat is precies wat het zegt: een waterscheiding scheidt water. Een regendruppel die valt aan de ene kant stroomt naar beek A en een regendruppel een meter verderop stroomt naar beek B. Als beek A en B beneden samen komen is er niet zoveel aan de hand. Maar als beek A uiteindelijk in de Rijn uitmondt en beek B in de Donau, heb je dus een fantastische waterscheiding te pakken waarvan rare mensen als ik uit hun dak gaan.

Je kunt stroomgebieden en waterscheidingen in het groot bekijken, bijvoorbeeld op Europese schaal. Zie de volgende kaart. Op deze kaart zijn de waterscheidingen tussen de zeeën met rood en die van rivieren die naar dezelfde zee stromen, met blauw aangegeven.

De Grote Europese Waterscheiding splitst de Atlantische Oceaan, Noordzee en Oostzee van de Middellandse Zee, Adriatische Zee en Zwarte Zee. Die waterscheiding loopt van Gibraltar naar Rusland.

Wat is een tripelpunt?

Bij een tripelpunt komen drie stroomgebieden samen.

Een tripelpunt is uniek als het grote gevolgen heeft voor een kleine waterdruppel. Op de Europese kaart de rode T-kruisingen dus. Op de Europese kaart met stroomgebieden zie je zeven rode tripelpunten. In de Alpen liggen er twee vlak bij elkaar. Bijna een quadripelpunt. Als het daar regent, nemen waterdruppels uit dezelfde wolk voor eeuwen afscheid en stromen naar de Middellandse Zee, de Golf van Biskaje, de Zwarte Zee en de Adriatische Zee.

Bij het tripelpunt tussen de Rijn, Donau en Po komt de ene druppel terecht in de Noordzee, zijn vriendje in de Zwarte Zee en de derde kameraad in de Middellandse Zee. Daar kik ik op.

En Nederland?

Al het water in Nederland komt uiteindelijk uit in de Noordzee. Maar er zijn wel meerdere stroomgebieden. Bovendien, je kunt bij stroomgebieden en beken net als fractals steeds verder inzoomen. Dan kijk je naar kleine stroomgebiedjes van beekjes die samenkomen tot een grotere beek. En we hebben de hoogveenkussens waar het water alle kanten op stroomt. Het tripelpunt in Bourtangerveen is bijvoorbeeld best een leuk punt.

Voor mooie tripelpunten heb je gebergten nodig waar het water verschillende kanten op gaat. Het enige gebergte in Nederland met een indrukwekkende waterscheiding is de Veluwe. En ja hoor, daar ligt een prachtig tripelpunt bij Terlet. Daar komen de stroomgebieden van de Rijn, Eem en IJssel samen.

Maar zou dat echt zo bijzonder zijn? In ons waterland zijn er vast wel meer mooie tripelpunten te vinden in ons waterland. Toch?

Helaas pindakaas. Het water van Schelde, Maas, Waal, Linge en Rijn stroomt naar de Noordzee.  Een aantal rivieren zoals de Zaan, Vecht, Eem, IJssel, nog een Vecht, Linde, Tjonger stromen naar het IJsselmeer. En in het noordoosten stroomt water naar de Waddenzee: de Drentse Aa en de Hunze mondt uit in het Lauwersmeer en de Mussel in de Dollard.

Het super-tripelpunt tussen Waddenzee, IJsselmeer en Noordzee ligt in Duitsland in de buurt van Munster. Daar stroomt de Eems die uitmondt in de Dollard. En ontspringen de Vecht en de Berkel, die uitmonden in het IJsselmeer, en daar ontspringt de Stever, een zijrivier van de Rijn. Helaas is het geen mooi punt in het veld.

Wel een mooi tripelpunt voor een excursieplek, is daar vlakbij op de Westerberg bij Coesfeld, bij de Longinus Toren. Daar ontspringen de Berkel, Vecht en de Stever vlakbij elkaar. De Stever stroomt naar de Rijn, de Berkel naar de IJssel, en de Vecht naar het Zwarte Water. In een wandeling zijn de drie bronnen te bezoeken. Iets minder super dan de vorige, omdat de Berkel en de Vecht samenstromen naar het IJsselmeer.

In Drenthe liggen maar liefst vier tripelpunten.

Een mooie ligt op de Hondsrug tussen de stroomgebieden van de Hunze, de Reest en de Aa. Dit ligt bij Schoonloo op de heide op het Schoonloer Veld. Het is misschien zelfs een quadripelpunt, want ook een zijbeek van de Vecht ontspringt hier in de buurt. Goed, de Aa en de Hunze komen in Groningen weer samen en ook de Reest en de Vecht komen samen voordat ze in het IJsselmeer stromen, maar toch. Het Schoonloer Veld ligt op een hoogte van 20 meter. In Nederland zit hem het wow-effect in het kleine: een hoogteverschil van niets en dan toch zo’n effect op een kleine waterdruppel. Ik hoop dat je er oog voor krijgt.

Hoogveenkussens

De meeste beken beginnen hier in hoogveengebieden. Een hoogveengebieden is net een spons op een schoteltje: als het schoteltje vol is met water, stroomt het water alle kanten op. Hoogveengebieden wateren dus naar alle kanten af via talrijke kleine beekjes.

Maar: we hebben de meeste hoogveengebieden afgegraven en opgestookt. De meeste zijn nu laaggelegen landbouwgebieden die kunstmatig ontwaterd worden. Van de oorspronkelijke watertjes is niets meer te vinden.

Het Bourtangerveen bij Emmen stroomt naar drie kanten leeg: naar de Mussel, de Ems en de Vecht. De Mussel en Ems stromen naar de Dollard en de Vecht naar het IJsselmeer.

Het voormalige hoogveengebied van Leek stroomt leeg op zijbeken van de Boorn, Peize /Aa en de Tjonger. Het tripelpunt ligt bij Veenhuizen. De Boorn komt uiteindelijk bij Harlingen in de Waddenzee, de Peize in het Lauwersmeer en de Tjonger in het IJsselmeer. Mooi tripelpunt, maar het is nu landbouwgebied.

In het voormalige hoogveengebied bij Smilde ontspringen (zijbeken van) de Reest, Tjonger en Aa. Het zijn nu sloten tussen landbouwgronden, en elk stroompje is beheerst. De Vledder Aa ontspringt in het restant van dit grote hoogveengebied, het Drents-Friese Wold en stroomt naar Steenwijk.

Gelukkig er zijn ook leukere verhalen:

Het Aamsveen ten zuiden van Enschede is nog altijd hoogveengebied en onderdeel van een groter Duits veengebied. Het veen watert naar het noorden af op de Dinkel, maar is in Duitsland naar het zuiden toe ontwaterd en ontgonnen richting de Schipbeek. Ten westen van het veen ligt een hoge rug en daar beginnen  meerdere watertjes die of in de Hegebeek samenkomen die vroeger uitmondde in de Regge, nu in het Twentekanaal, of naar het noorden via de Glanerbeek naar de Dinkel, of naar het zuiden naar de Alstatter Aa die verderop de Buurserbeek en Schipbeek heet. Hier kun je waarschijnlijk een aardige fietstocht uitzetten op zoek naar diverse bronnen.

Ook het Fochteloerveen bestaat nog. Hier ontspringen (zijbeken van) de Tjonger, de Peize en de Aa. De Tjonger stroomt naar het IJsselmeer, de Peize en de Aa komen samen en stromen vervolgens naar het Lauwersmeer.

En de rest van Nederland? Niks noppa nada tripelpunten.

Ik hoop dat ik heel veel hoogveengebieden vergeten ben.

Alle afbeeldingen