Rijn rond 1830: Het kaartboek van Goudriaan

Tussen 1830 en 1838 maakte hoofdingenieur van Rijkswaterstaat B.H. Goudriaan een serie kaarten van de grote rivieren. Ook van de Rijn tussen Lobith en Brielle. Deze serie is lastig te vinden, en daarom geef ik hem hier. Elke kaart is ongeveer 30 Mb, dus ik heb hier slechts thumbnails neergezet. Het kaartboek is te vinden in de chart room van wildernis.eu. Wie het net als ik leuk vindt om nachtenlang op oude kaarten te kijken, is dit chartroom van wildernis.eu overigens een schatkamer.

Goudriaan heeft een eigen Wikipediabladzijde, en terecht. Hij heeft niet alleen fantastische kaarten gemaakt van de grote rivieren, maar was ook belast met de allereerste spoorwegen (Rijnspoorweg) en kanalen. Helaas is hij slechts 45 jaar geworden.

De kaarten van Goudriaan zijn super gedetailleerd met name wat betreft percelen in en langs de uiterwaarden. Die percelen interesseren mij nou weer net wat minder, reden waarom ik liever de (minder gewaardeerde) kaarten van Reuvens uit 1870 gebruik waar elke peilsteen en elk sluisje opstaat. Die tekent Goudriaan niet allemaal in, evenmin pontveren of peilstenen. Maar mocht je aan de Rijn – Lek – Nieuwe Maas- Het Scheur wonen, kun je je achtertuin zo terugvinden.

Als die knop ook niet werkt: chartroom > rivierkaarten > 1830 – 2014 Rijkswaterstaat > 1830 – 1860 eerste druk > 1830 – 1842 serie 2.

Bladeren door het deel van dit prachtige kaartboek dat gaat over de Nederrijn – deze kaarten gebruik ik voor mijn serie Zandbanken in de Rijn:

Op kaart 01 komt de Rijn ons land binnen. Het Pannerdens Kanaal en het Bijlands Kanaal zijn al gegraven. Met het graven van het Pannerdens Kanaal verzandde de Oude Rijn; die oude Rijn zie je langs Lobith lopen. Boven het Bijlands Kanaal zie je de oude meander die met dit kanaal werd afgesneden.

Kaart 02 is de aftakking van het Pannerdens Kanaal van de Waal.

Kaart S1 toont de oude loop van de Rijn langs Aardt en Zevenaar die voordat het Pannerdens Kanaal werd gegraven de hoofdloop was, maar na het graven van het kanaal verzandde. Onderaan zie je ook nog het topje van de kronkel die met het Bijlands Kanaal werd afgesneden.

Op kaart 03 staat het punt waar het Pannerdens Kanaal en de Oude Rijn bij elkaar komen.

Op kaart 04 splitsen de Rijn en de IJssel. Van de IJssel heeft Goudriaan ook een kaartboek gemaakt dat ook in de chartroom te vinden is.

Op kaart 05 staat Arnhem. Dit is de eerste kaart die ik gebruik bij mijn serie Zandbanken in de Rijn waarin ik de Rijn tussen Arnhem en Everdingen bekijk. Verder zie de diavoorstelling bovenaan.

Kaart 08a is de grote meander van de Leede en de Oudewaard die lang geleden door de Rijn zelf is afgesneden. Dit is een uiterst boeiend verhaal waar ik ook bij de serie van de Zandbanken een lang stuk aan wijd. De link hierboven leidt ook naar een stuk waar ik hierop in ga.

Op kaart 09 staat de grote meander van Roodvoet bij Wijk bij Duurstede. Meer over deze meander.

Vanaf de aftakking van de Oude Rijn heet de grote stroom de Lek. Natuurlijk is het eigenlijk andersom: de Lek takt van de Rijn af. In de 12de eeuw is de Oude Rijn al afgedamd bij Wijk bij Duurstede.

Op kaart 16 komen de Noord en de Hollandse IJssel erbij. Na de Noord heet de lek de Nieuwe Maas. Meer over de grote rivieren en de verwarrende namen.

Op kaart 18 komt de Oude Maas erbij, en takt Het Scheur af. Ik weet echt niet hoe dit allemaal zo gekomen is, maar kan er wel een verhaal bij verzinnen. In mijn verhaal is Het Scheur later ontstaan als een scheur. In elk geval stromen volgens Goudriaan de Nieuwe en Oude Maas samen verder de Botlek in, en heeft Het Scheur daar niks mee te maken.

Het Scheur is later vergraven tot de Nieuwe Waterweg. In 1835 was Rozenburg nog een nauwelijks bewoond eiland. Ten zuiden van het Scheur loopt de Nieuwe Maas en dus onze Lek.

De Nieuwe Maas loopt langs Brielle. Dus feitelijk liggen Lobith en Brielle aan dezelfde rivier. Goudriaan tekent niet het stukje nog verder naar het westen waar de Nieuwe Maas en het Scheur uitmonden in de Noordzee.

Twee kaarten in dit kaartboek van Goudriaan hebben niet zoveel met de Rijn te maken en zijn wormvormige aanhangsels: een kronkelwaard bij Kekerom langs de Waal en de Noord bij Alblasserdam.

Deze kaartenserie is meerdere keren herzien tot uiteindelijk de laatste versie die in de chartroom van wildernis.eu te vinden is uit 1996.

Ik gebruik nummers 5 tot en met 11 van deze kaarten van Goudriaan bij mijn serie Zandbanken in de Rijn.

Meer weten over de geschiedenis van de Rijn? Ik ben met een onderzoek begonnen dat precies een jaar gaat duren. Lees meer hierover en doe mee. Ik onderzoek de Rijn tussen Arnhem en Everdingen en dat doe ik per bocht: 24 bochten, 24 afleveringen. Lees over meanderen, anastomoseren en vlechten. Over zandbanken, rijswaarden, grienden en uiterwaarden. Over bandijken, schaardijken en kaaidijken. Over veldbezoeken van de Gelderse Rekenkamer in de 17de eeuw die zoveel mogelijk zandbanken in gebruik wilde nemen en landmeter Bernard Kempinck die kaarten aanleverde. Over het Gelders waterrecht en het leggen van kribben. Met vele kaarten, foto’s en tekeningen.