Irrigatie bij Lonneker? Jazeker, door Lonneker loopt de Eschbeek. Vroeger gebruikten boeren de beek om graslanden te irrigeren. Lees met me mee.
Podcast
Beken in Twente lopen geen van alle (behalve de Dinkel, maar dat vinden wij Tukkers een rivier) op het diepste punt in de beekdalen. Volgens mij zijn ze zonder uitzondering gebruikt voor irrigatie.
Irrigatie was vroeger heel normaal in Nederland. Ook in de Gelderse Vallei irrigeerden boeren hun graslanden.
Ik kom uit Lonneker — dus typ ik ook altijd even Lonneker in in een archief. En zo kwam ik in het archief van Drostambt Twente een stuk tegen over irrigatie bij Lonneker.
Het gaat over bevloeien van land bij de Verger. Nou, dat gebied ken ik wel, dus ik maakte een sprongetje op mijn stoel. Het stuk was niet in te zien, maar ook bij het Overijssels Archief kun je stukken laten digitaliseren, dus dat heb ik direct aangevraagd.
Voor premium abonnees voeg ik mijn transcriptie van dit stuk toe. Het openbare blog gaat verder na de premium inhoud
Premium abonnees zien hier de pdf met de transcriptie van de stukken (5 p)
Voordelen voor premium abonnees:
- je steunt mij en mijn blog enorm: niet alleen financieel (dit blog draait op een duur abonnement in wordpress), maar het is gewoon heel erg leuk dat er mensen zijn die dit blog zo waarderen dat ze er geld voor over hebben.
- je krijgt elke twee weken een extraatje, zoals:
- de transcriptie van teksten op een kaart;
- een transcriptie van een archiefstuk over landschap;
- een fietsroute.
Waar gaan de stukken over? We zitten ten westen van Lonneker bij de Verger. Herman Volker, die bij de Overmaat woont, is gewend het water uit de Eschbeek in een goot te leiden om zijn plaggengrond bij de Verger te bevloeien. De Hofmeijer heeft die goot dichtgesmeten met aarde en takken. Herman Volker is daarop boos geworden en heeft de goot weer open gemaakt. En toen kwam er dus een proces tussen die twee. Getuigen zoals Herman Gerritsen (er zat een Herman Gerritsen bij mij in de klas) verklaren dat Herman Volker dat omleiden van water al zolang hij zich kan herinneren doet als het water niet nodig is op de gemeenschappelijke meen van Lonneker (gewoonterecht dus). De stukken zijn niet compleet: alleen de eis van Volker en zijn getuigen zijn aanwezig, en niet het antwoord van de Hofmeijer noch het vonnis.
Ok, waar speelt dit? De openbare gewone beek is in Lonneker de Eschbeek. De Hoffmeijer woonde op Hof Espelo, ook de Overmaat en de Verger zijn bekende veldnamen. Ik teken alles in op topotijdreis-1900. In blauw de Eschbeek (die zich splitst in Espelo). De H = Hofmeijer, V = Verger, O = Overmaat. De Meen is het Lonneker Veld, het natte heideveld linksboven.
Zie je hoe de beek langs de essen loopt? Dat is niet het natuurlijke dal; ze houden de beek zo lang mogelijk hoog door hem zorgvuldig zo horizontaal mogelijk langs de helling van een es te leiden. Boeren waren gewend elke druppel water te gebruiken, verder te leiden, weer te gebruiken, verder te leiden en zo door tot het water verdween in de Regge en dan kon je er niets meer mee.
Nu alleen die plaggengrond: is dat laag hooiland, veengrond, of zoals hier op de Veluwe droge heide? Nee, natte grond. De droge heiden van Lonneker liggen ten oosten van het dorp hoog en droog op de Twentse Heuvelrug – die geen stuwwal is.
Waar lag de plaggengrond van Herman Volker en hoe leidde hij het water uit de Eschbeek daarheen? Waar liep zijn goot? Om op die (absoluut irrelevante) vraag antwoord te krijgen, breng ik mijn tekening over op AHN (ik vergeet de M van Lonneker meen, maar dat is het blauwe gebied linksboven). De weg daar doorheen is de Deurningerstraat.
Ik zoom in op de omgeving van de V van de Verger, hoewel ik vermoed dat het daar best wel veranderd is sinds 1750…..
In het midden de Eschbeek, onderaan de Overmaat waar Herman Volker woonde. De Verger is de rij huizen langs de beek bovenaan – die weg langs de beek heet de Vergertweg, die huizen staan daar nog altijd en de beek stroomt daar nog altijd langs. De boeren gebruikten het op de Meen, het lage blauwe gebied linksboven. En als het daar niet nodig was, leidde Volker het door zijn goot naar zijn plaggenveld. Terwijl de Hoffmeijer wilde dat de beek doorliep naar het westen, want daar is zijn hof, Hof Espelo. Dan zal het plaggenveld gelegen hebben ten zuiden van de beek. Ik zet er een PV in.
Iets te ver om heen te fietsen, iets te duur om heen te treinen, dus toch maar weer een Google Streetviewplaatje.
We staan hier op de Vergertweg en kijken naar het westen. Links van de weg kabbelt de Esbeek. Daar achter staan de huizen op de Verger die allemaal een bruggetje over de beek hebben. Rechts zien we de hoogte van de es van de Verger waar de beek langs is gelegd. De beek gaat vanaf de Verger verder naar het westen.
Dat was weer een heerlijke zondagmiddagpuzzel: het regende toch.