De Twentse Heuvelrug loopt van Uelsen via Ootmarsum, Oldenzaal, Lonneker en Enschede tot in Duitsland, met een gat bij Rossum. Velen denken dat het een stuwwal is, maar dat is maar een deel van het verhaal.

Twente en Salland op het AHN
ahn

Sorry dat ik stoor. Rechts op deze site staat een doneerknop. Met 3 euro kun je deze site steunen. Voor een kop koffie onderweg voor Geert en mij. Hoeft niet, mag wel.

De rug is een combinatie van een stuwwal en een keileemrug op Tertiaire klei. Bovendien is het gat bij Rossum niet de scheiding. De heuvels van Ootmarsum en Oldenzaal zijn deel van een grotere stuwwal met als top Hesingen. Ik noem deze stuwwal de Twentse Stuwwal. De strekkingsrichting heb ik ingetekend; het ijs duwde blijkbaar vanuit het noordoosten. De stuwwal is de rand van het glaciale bekken van Nordhorn. Daar lag een grote ijstong en die perste deze stuwwal op. Helemaal volgens het boekje dus. Nu stroomt door dit bekken de Dinkel vanuit het zuiden naar de Vecht.

Dwars door de stuwwal ligt een breed doorbraakdal, dat ik de Rossummerpoort noem. Het is een ijspoort: door de ijstong uitgeslepen toen het ijs vanuit Nordhorn verder oprukte richting Hengelo en het bekken van Hengelo uitdiepte. Het is het enige doorbraakdal in Nederland dat zo ontstaan is. De meeste poorten, zoals de Darthuizerpoort door de Utrechtse Heuvelrug, zijn door smeltwater veroorzaakt. De Gelderse Poort tussen Montferland en Nijmegen is door de Rijn gemaakt.

Twentse Stuwwal, Tertiaire Rug, Ijspoort en Lonnekerberg
topographic-map.com

De heuvelrug waar Enschede en Lonneker op liggen, hoort niet bij de Twentse Stuwwal. Wie fietsend dit gebied verkent merkt geen overgang: het is allemaal mooi en glooiend en kleinschalig. Maar de Rug van Enschede is een Tertiaire hoogte waar een laagje keileem op ligt.

Bij Oldenzaal lijken de Twentse Stuwwal en de Rug van Enschede vergroeid tot een geheel en waar de grens is, is op het eerste gezicht niet zo duidelijk. Het bobbelige aspect van de Lonnekerberg en de laagte daar ten oosten van bij de golfbaan, zegt mij: ‘daar ergens’.

Het ijs vanuit Nordhorn is dus door zijn zelfgemaakte stuwwal heen gedrongen. Daarbij is het materiaal in het gat van de stuwwal weggeduwd, waarschijnlijk kon dat omdat de ondergrond bevroren en glad was. Een deel is opzij gegleden naar het noorden, en ligt nu bij Tubbergen. Een deel is naar voren geduwd en vormt nu de Deldeneres. Een deel is opzij gegleden naar het zuiden en ligt nu als de Lonnekerberg tegen de Rug van Enschede aan. Ik vermoed dat zelfs de Needseberg oorspronkelijk bij Rossum heeft gelegen, maar dit is wel een erg wilde gedachte.

Het zuiden van Twente en de Achterhoek zijn feitelijk een uitloper van Duitsland. (Dat zeggen ze in de Randstad al jaren.) In Twente en de Achterhoek komt Krijt en Tertiair aan het maaiveld: zandstenen, mergels en kleien die in groeves en beken ontsloten zijn. Daarbovenop ligt de Twentse Stuwwal van Ootmarsum en Oldenzaal en de Rug van Enschede. In de Achterhoek ligt geen stuwwal noch keileem, behalve bij de Valkeniersbult (het kleinste rondje bovenin de Achterhoek).

Alle afbeeldingen

  • Twentse Stuwwal, Tertiaire Rug, Ijspoort en Lonnekerberg
  • geomorfologische kaart van Salland en Twente
  • Twente en Salland op het AHN