Willem Leenen tekent in 1748 een kaart van het landgoed Het Loo. Ik kan deze kaart niet in een archief vinden, maar hij is gebruikt voor het Geheugen van Apeldoorn. Als je de link volgt, kun je inzoomen, de kaart transparant maken zodat je precies ziet waar je zit op aarde, en interessante dingen over de gemeente Apeldoorn te weten komen. Een aanrader.
Hierop staat zo veel dat het me duizelt. Vandaag kijk ik naar Beekbergen. Beekbergen is op de kaart een dorp temiddden van woeste heidevelden en hier en daar een bos. In het noorden en zuiden wordt de enclave begrensd door een beek. Dat is interessant: de noordelijke beek (Oudebeek) ligt in een dal en is een natuurlijke beek. De zuidelijke beek ligt hoger dan de landbouwgronden en verzamelt bronwater uit de stuwwal dat voor irrigatie zal zijn gebruikt. Hier en daar zie ik slootjes tussen de velden.
Hier loop ik langs de Oudebeek.
Dezelfde kaart maar dan transparanter met daarachter de luchtfoto van google maps:
Ik begin met het lezen van de plaatsnamen in de enclave: ik lees van links naar rechts Engellandt, Beekbergen, Lieren, Voshuijsen en Oosterhuijsen, en twee keer Beeck. Van de dorpskernen op de kaart is alleen Voshuijsen verdwenen: het is nu een straat in Lieren. De andere liggen er nog net zo. Beekbergen, de enige kern met kerk, is uitgegroeid boven de andere, met Lieren als goede tweede.
Op de kaart begint de beek links en stroomt naar rechts. Bij Engeland tekent Willem meerdere sprengkoppen. Behalve deze beginpunten tekent hij nog een lange bovenloop die op de stuwwal begint. In het verborgen verleden van het Engelanderholt , een onderzoek van Probos, heeft iemand de lange bovenloop proberen terug te vinden, maar is daarin niet geslaagd. Dit onderzoek door lokale vrijwilligers is overigens een absolute aanrader voor de liefhebber van dit gebied. Van Leenen tekent geen watermolens helaas, dat is echt jammer.
Ik knip een stuk uit topotijdreis van hetzelfde gebied.
Links zie je nog net de d van Engeland en de sprengen, rechts Oosterhuizen. Voshuijsen heet inmiddels Het Oude Veen. Zou daar veen hebben gelegen? Het is leuk op topotijdreis de ligging van Lieren te volgen: het schuift in de loop der tijd kilometers naar het oosten op, en schopt in de 30er jaren Het Oude Veen definitief van de kaart.
Ook in 1900 begint de Oudebeek met drie sprengen in Engeland. De sprengen beginnen in het drassige gebied onder de stuwwal, de ‘uitgang’ van een sneeuwsmeltwaterdal waar blijkbaar veel kwelwater uit de stuwwal omhoog komt. Op het AHN ziet het er zo uit:
Met blauw heb ik de beek en molenbeken aangegeven (waarbij mijn tekenpen op het scherm steeds stukjes overslaat, let daar maar niet op). Links de sprengen, het zijn er volgens mij vijf met meerdere kleine zijsprengetjes. Rechts het Apeldoorns kanaal. Op twee plekken liggen er twee parallelle beken: een opgeleide molenbeek en de natuurlijke beek lager in het dal. Dit kun je ook mooi zien op de legger in de bekenatlas van de Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken:
De molenbeken zijn hier groen, de drie watermolens zijn aangegeven met rondjes.
Op de kaart in het Geheugen van Apeldoorn kun je klikken op van alles. Ik doe dat een tijdje om te zien wat er nog is uit de tijd van Van Leenen. Hmm, de zwerfsteen in Lieren lag er toen al uiteraard. De Oude kerk in Beekbergen is nog altijd dezelfde – het is oudste nog bestaande gebouw in de gemeente Apeldoorn. Herberg de Gouden Leeuw en het Rode Hert. De Tullekensmolen, Ruitermolen, Gasthuismolen: de molens zijn nieuwer, maar in 1748 lagen er op diezelfde plekken ook molens. De gasthuismolen dateert uit de 13de eeuw: de oudste molen van Apeldoorn (maar geen steen ligt er meer van die tijd). In Engeland heeft eeuwenlang de hertog van Gelre een keer per jaar recht gesproken op de Hoge Bank in het bos. Dat ging dan om hoog strafrecht, dus de galg stond ook vast klaar. Vlakbij stond de herberg De Aap wat de reden zou kunnen zijn van de uitdrukking ‘In de Aap gelogeerd’.
Alle afbeeldingen
